Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΣΗΜΙΤΗ ΣΤΗΝ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ 2010

 

 

[Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, 20 Ιανουαρίου  2025]

 

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας

 

 

 

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΣΗΜΙΤΗ

ΣΤΗΝ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΟΥ 2010

     

 

Ένα σημαντικό στοιχείο που δεν επισημάνθηκε από τα αφιερώματα στον εκλιπόντα πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη ήταν η συμβολή του στην καταστροφική πορεία της χώρας. Όλες οι κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης συνέβαλαν η κάθε μία με τον τρόπο της στην πορεία προς την χρεοκοπία του 2010. Η διακυβέρνηση του Κώστα Σημίτη (1996-2000 και 2000-2004) συνέβαλε και αυτή με τον τρόπο της, είτε με τις αρνητικές αποφάσεις της είτε με τις παραλείψεις της είτε με την ανικανότητά της. Πρώτα δείγματα της προβληματικής κατάστασης του χρέους και των δημοσίων ελλειμμάτων είχε δώσει ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1993 όταν δήλωνε: «Ή η χώρα θα αφανίσει την υπερχρέωσή της ή η υπερχρέωση θα αφανίσει την χώρα. Το δημόσιο χρέος έχει γονατίσει τον προϋπολογισμό του κράτους».

 Αργότερα, το 1997 η «έκθεση Σπράου» αποτύπωνε τα μεγάλα προβλήματα της οικονομίας, των ταμείων και του ασφαλιστικού. Όμως αντί να ληφθούν μέτρα γίνεται η εξωπραγματική και παράλογη ανάληψη των Ολυμπιακών αγώνων το 1997, με αποτέλεσμα η χώρα να εγκλωβισθεί στην αύξηση του δανεισμού και του χρέους μέχρι το 2004 που έγινε η Ολυμπιάδα. Ο Σημίτης, ήδη πρωθυπουργός από το 1996, δεν είχε τη διορατικότητα και το σθένος να αρνηθεί την υποψηφιότητα της Ελλάδας για την ανάληψη της καταστρεπτικής Ολυμπιάδας, οπότε την χρεώνεται εξ ολοκλήρου.[1] Φυσικά από τον υπέρογκο δανεισμό επωφελήθηκαν οι επιχειρηματίες, οι τράπεζες, τα ΜΜΕ, οι κατασκευαστικές εταιρείες και τα συνήθη παρακυβερνητικά λαμόγια (το μεγάλο φαγοπότι), ενώ ο λογαριασμός στάλθηκε στα συνήθη υποζύγια, στα μεσαία και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

Επίσης το 1999-2000 η Ελλάς συνταράσσεται από το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου, κατά το οποίο η χρηματιστηριακή φούσκα παρουσιάσθηκε από τον Σημίτη και τον τότε υπουργό Οικονομίας Γιάννο Παπαντωνίου ως ένδειξη της αναπτυξιακής δυναμικής της ελληνικής οικονομίας και της «ισχυρής Ελλάδας»! Στην ουσία επρόκειτο για ενορχηστρωμένη «κλοπή» των αποταμιεύσεων των μικρομεσαίων στρωμάτων από τις μεγάλες εταιρείες, επιχειρήσεις, τράπεζες και διαπλεκόμενους πολιτικούς. Η ευθύνη της κυβέρνησης Σημίτη για τη φούσκα αυτή ήταν μεγάλη.

Επίσης ο Κ. Σημίτης ενώ είχε ως σύνθημα τον «εκσυγχρονισμό» εν τούτοις διόγκωσε έτι περαιτέρω τον κρατισμό και αύξησε τις κρατικές δαπάνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μετοχοποίηση της ΔΕΗ το 2001, που συνδυάσθηκε με την ανάληψη του οικονομικού βάρους των συντάξεων των πρώην υπαλλήλων της επιχείρησης από τον κρατικό προϋπολογισμό. Με την πράξη αυτή ο κρατικός προϋπολογισμός είχε δαπανήσει για τις συντάξεις μέχρι το 2010 ποσό υπερδιπλάσιο από τις εισπράξεις του κράτους που προήλθαν από τη μετοχοποίηση της ΔΕΗ! Επίσης η κυβέρνηση Κ. Σημίτη δεν μερίμνησε για το μεγάλο και μόνιμο εξωτερικό και δημοσιονομικό έλλειμμα ούτε για την αναδιοργάνωση της παραγωγής. Αντιθέτως, στήριξε τις συντεχνίες του Δημοσίου (ΔΕΚΟ), τους εργολάβους του Δημοσίου και τις τράπεζες. Θεώρησε, λανθασμένα, πως η επέκταση των τραπεζών και των εργολάβων στις γειτονικές χώρες θα ισοφάριζε την έλλειψη εσωτερικής παραγωγής. Στα πλαίσια της «αναπτυξιακής πολιτικής» του Σημίτη ήταν και η κατασκευή δώδεκα καζίνων εκ των οποίων λειτούργησε το ένα μόνο!       

Όμως, το 2000 η Goldman Sachs βοήθησε την κυβέρνηση Σημίτη να δανεισθεί κρυφά μερικά δισ. ευρώ και εν συνεχεία με ψευδή στοιχεία για χρέος και ελλείμματα (δημιουργική λογιστική Σημίτη) εισήλθε στην ΟΝΕ (ευρωζώνη) με πραγματικό χρέος 107% του ΑΕΠ.[2] Ο Κ. Σημίτης πανηγυρίζοντας ασυστόλως την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ το καλοκαίρι 2000, σε ομιλία του στο Ζάππειο έλεγε: «Σήμερα τελειώνει οριστικά η εικόνα μιας Ελλάδας μικρής και ανασφαλούς. Μιας χώρας που βρισκόταν στο περιθώριο των μεγάλων διεθνών εξελίξεων. Σήμερα η Ελλάδα είναι ισχυρή. Μπαίνουμε στην ΟΝΕ με το σπαθί μας. Οι κόποι, οι προσπάθειες και οι θυσίες του ελληνικού λαού πιάσαν τόπο». Το πόσο ισχυρή ήταν αποδείχθηκε λίγα χρόνια μετά. Τι να σχολιάσει κανείς; την αφέλεια, την ανικανότητα, τη δημαγωγία, τη συγκάλυψη ή τη φούσκα της όλης διακυβέρνησης Σημίτη;

Το τρίπτυχο «ισχυρή οικονομία» (άνοδος Χρηματιστηρίου), «ισχυρό νόμισμα» (είσοδος στην ΟΝΕ) και «ισχυρή διεθνώς Ελλάδα» (Ολυμπιάδα 2004) αποτέλεσαν τους τρεις μεγάλους μύθους («φούσκες») της διακυβέρνησης Σημίτη. Και οι τρείς συνετέλεσαν τόσο στην πορεία προς την χρεοκοπία όσο και στην παραπλάνηση των ευρύτερων στρωμάτων του πληθυσμού που είχε αρχίσει με την επίπλαστη δανεική ευημερία.

Tαυτοχρόνως, η απόπειρα μεταρρύθμισης του προβληματικού ασφαλιστικού το 2000-2001 με τα μέτρα Γιαννίτση, απέτυχε υπό την πίεση των συνδικάτων, των συντεχνιών του ΠΑΣΟΚ και των αντιπολιτευόμενων κομμάτων. Επίσης το 2001, με εμπνευστή τον δικολάβο συνταγματολόγο Βαγγέλη Βενιζέλο, υπουργό του Σημίτη, και με συναίνεση όλων των κομμάτων καθιερώθηκε συνταγματικώς η υπουργική ασυλία, παγκόσμια πρωτοτυπία, που επέτρεπε και ευνοούσε τη διαφθορά και την αλαζονεία των υπουργών. Ταυτοχρόνως ενώ η διαφορά οργίαζε στους κόλπους της κυβέρνησης (με Τσοχατζόπουλο, Παπαντωνίου, Μαντέλη, Τσουκάτο κ.ά.) ο Σημίτης έλεγε το απαράδεκτο «όποιος έχει στοιχεία να πάει στον εισαγγελέα», αρνούμενος να αναλάβει διερευνητικό έργο και την πολιτική ευθύνη. Επί Σημίτη δηλαδή τα χρόνια προβλήματα της χώρας συνεχίσθηκαν και διογκώθηκαν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2008, τέσσερα έτη μετά το τέλος της πρωθυπουργίας του, ο Σημίτης έγραψε στην «Καθημερινή» ότι η χώρα έπρεπε να προσφύγει στο ΔΝΤ. Φυσικά η κατάσταση δεν έγινε άσχημη μόνο στην ολέθρια τετραετία 2004-2008 του Κώστα Καραμανλή κατά την οποία τα πράγματα ξέφυγαν εντελώς^. είχε προετοιμασθεί δεόντως, όπως ήξερε καλά και ο ίδιος, στην διακυβέρνησή του στα προηγούμενα οκτώ έτη.[3] Συνεπώς ο Κ. Σημίτης είναι ένοχος και αυτός για την χρεοκοπία τόσο ως πρωθυπουργός (κυρίως) όσο και ως βασικός υπουργός όλων των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ.        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] Υπέρ της ανάληψης της Ολυμπιάδας ήταν σύμπας ο οικονομικός, μιντιακός και πολιτικός κόσμος, εκτός του τότε ΣΥΝ. Εναντίον της Ολυμπιάδας ήταν επίσης και οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, οικολογικές κινήσεις και πλήθος άλλων κινήσεων και κινητοποιήσεων οι οποίες καταγγέλθηκαν από τους υποστηρικτές ως «αντεθνικώς δρώντες»!

[2] Serge Halimi, «Bien mal acquis profite toujours», Le Monde diplomatique, Mars 2010, σ. 1.  Η τράπεζα Goldman Sachs, που βοήθησε, έλαβε ως αποζημίωση 300 εκατ. δολλάρια!

[3] Για την συνέργεια και των άλλων κυβερνήσεων στην χρεοκοπία βλ. Γ.Ν.Οικονόμου, Η αποτυχία του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Πλαίσιο για μια νέα πολιτική δράση, Εξάρχεια, Αθήνα 2016. Από το βιβλίο αυτό αντλήθηκαν και τα στοιχεία για το παρόν κείμενο.

ΡΟΥΣΟ, ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

 

[Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, 2 Δεκεμβρίου 2024]

 

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Δρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας

 

ΡΟΥΣΟ, ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ

 ΚΑΙ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

 

Ο Ζαν-Ζακ Ρουσό, από τους μεγαλύτερους πολιτικούς φιλοσόφους, είναι ο πρώτος που ανέδειξε την άμεση δημοκρατία στους χρόνους του Διαφωτισμού. Στο εμβληματικό έργο του Το Κοινωνικό συμβόλαιο (1762) αναλύει γιατί το κοινοβουλευτικό πολίτευμα που στηρίζεται στην αντιπροσώπευση δεν είναι δημοκρατία. Όταν ο Ρουσό κάνει λόγο για δημοκρατία (démocratie)  ουσιαστικά εννοεί αυτό που λέμε σήμερα άμεση δημοκρατία. Ωστόσο και οι άλλοι στοχαστές και συγγραφείς της εποχής όταν γράφουν περί δημοκρατίας, εννοούν την άμεση δημοκρατία, διότι τότε ακόμη δεν υπήρχαν οι διαστρεβλώσεις του όρου «δημοκρατία» με τα πολλά επίθετα όπως σήμερα. Δημοκρατία σήμαινε μόνο αυτό που ήξεραν από την Αθήνα του 5^ου και 4^ου π.Χ. αιώνα και περιέγραφαν οι αρχαίοι ιστορικοί και φιλόσοφοι. 

Ο Ρουσό χρησιμοποιεί επίσης τον όρο république (πολιτεία) για να δηλώσει κάθε νόμιμη πολιτεία, όπως η αριστοκρατία, η δημοκρατία και οποιαδήποτε άλλη πολιτεία που κυβερνάται από νόμους (ΚΣ, βιβλ. ΙΙ, κεφ. 6). Σε αυτήν ανήκει και το πολίτευμα της Αγγλίας που ήταν την εποχή εκείνη το μόνο κοινοβουλευτικό καθεστώς με κληρονομικό βασιλιά, αφού όλες οι άλλες χώρες είχαν απόλυτες μοναρχίες. Όμως ο Ρουσό είχε αρνητική άποψη για τον αγγλικό κοινοβουλευτισμό, ήταν ο πρώτος στοχαστής στη νεωτερικότητα ο οποίος άσκησε κριτική στην αντιπροσώπευση, που είναι φεουδαρχικός θεσμός,  και ο πρώτος που ανέδειξε τις αρχές και το νόημα της άμεσης δημοκρατίας. Ποιο είναι όμως το νόημά της;

Στο Κοινωνικό συμβόλαιο η άμεση δημοκρατία στηρίζεται στην λαϊκή κυριαρχία, η οποία δεν γίνεται να αντιπροσωπευθεί, διότι συνίσταται ουσιαστικά στη γενική βούληση και αυτή δεν αντιπροσωπεύεται με κανέναν τρόπο: «υπάρχει είτε αυτή η ίδια είτε κάτι άλλο^. δεν υπάρχει μέσος όρος». Επίσης: «Κάθε νόμος τον οποίο δεν έχει επικυρώσει ο λαός ως πρόσωπο είναι άκυρος δεν είναι νόμος». Και  «Επειδή ο νόμος είναι η διακήρυξη της γενικής βούλησης, είναι σαφές ότι στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας ο λαός δεν μπορεί να αντιπροσωπεύεται». Εδώ βρίσκεται η ειδοποιός διαφορά της δημοκρατίας: οι νόμοι θεσπίζονται από τον λαό, πράγμα που δεν ισχύει για τις άλλες νόμιμες πολιτείες.

Ο Ρουσό γράφει επίσης ότι «από την στιγμή που κάποιος λαός αποκτήσει αντιπροσώπους δεν είναι πλέον ελεύθερος, ούτε υπάρχει» (ΚΣ ΙΙΙ, 15). Έτσι καταλαβαίνουμε την αρνητική γνώμη του Ρουσό για το αγγλικό πολίτευμα: «Ο αγγλικός λαός νομίζει ότι είναι ελεύθερος^. απατάται οικτρά^. είναι ελεύθερος μόνο κατά τη διάρκεια εκλογής των μελών του κοινοβουλίου^. μόλις εκλεγούν, είναι δούλος, δεν είναι τίποτα» (ΚΣ ΙΙΙ, 15). Δηλαδή από την στιγμή που αναθέτουμε τη εξουσία στους άλλους, στους αντιπροσώπους, αλλοτριωνόμαστε και δεν είμαστε ελεύθεροι, αλλά δούλοι των αντιπροσώπων.  Εδώ συναντάται για πρώτη φορά, μετά τον 4^ο π.Χ. αιώνα, το πολιτικό νόημα της ελευθερίας που είναι η άμεση συμμετοχή όλων των πολιτών στην εξουσία, όπως υπήρχε στην αθηναϊκή δημοκρατία και διατυπώθηκε με μοναδικό τρόπο από τον Αριστοτέλη. Αυτό το πολιτικό νόημα της ελευθερίας, που υλοποιείται μόνο στην άμεση δημοκρατία, δεν υπάρχει σήμερα και συγκαλύπτεται μεθοδικώς, τεχνηέντως και σκοπίμως από όλους τους πολιτικούς και τους διανοουμένους, πλην της Arendt και του Καστοριάδη.      

                Δημοκρατία λοιπόν σημαίνει όχι αντιπροσώπευση, όχι κόμματα και γραφειοκρατία, αλλά άμεση συμμετοχή των ατόμων στην άσκηση της εξουσίας, στη λήψη των αποφάσεων και στην θέσπιση των νόμων, με βάση τη «συνέλευση του λαού» και την «διαβούλευση» - αυτά σημαίνουν λαϊκή κυριαρχία που αναλύει ο Ρουσό. Έτσι η άμεση δημοκρατία είναι συμμετοχική και διαβουλευτική. Ενώ το αντιπροσωπευτικό πολίτευμα, που έκτοτε ονομάσθηκε  République (Republic) χαρακτηρίζεται από την κοινοβουλευτική κυριαρχία, δηλαδή οι λίγοι αντιπρόσωποι ασκούν την εξουσία, θεσπίζουν τους νόμους και λαμβάνουν τις αποφάσεις. Η οργανωτική βάση του και η πολιτική αρχή του προέρχονται από τη ρωμαϊκή Respublica, η οποία ποτέ δεν ήταν δημοκρατική, αλλά από την αρχή της μέχρι την κατάλυσή της τον 1^ο π.Χ. αιώνα από τον Αύγουστο ήταν μια ολιγαρχική αριστοκρατία, παρά τις σημαντικές σταδιακές κατακτήσεις που είχαν καταφέρει οι πληβείοι (δήμαρχοι, νόμοι, comitia, consilia plebis).

            Το κοινοβουλευτικό πολίτευμα, παρά τις εκλογές, τις  σημαντικές ατομικές ελευθερίες, τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα, δεν είναι δημοκρατία αλλά «φιλελεύθερη ολιγαρχία», όπως πολύ σωστά το αποκάλεσε ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Όσοι το αποκαλούν «αντιπροσωπευτική δημοκρατία» απατούν ή απατώνται – tertium non datur. Η μετάφραση λοιπόν του όρου republic, république στα ελληνικά ως «δημοκρατία» είναι εντελώς λανθασμένη και οδηγεί σε γελοιότητες, όπως όταν λ.χ. μεταφράζεται επισήμως  το Republic of Egypt ως «Δημοκρατία της Αιγύπτου»!

            Τις τελευταίες δεκαετίες κάποιοι πολιτικοί, συνταγματολόγοι, εναλλακτικοί και αριστεροί διανοούμενοι χρησιμοποιούν προβληματικούς όρους όπως «διαβουλευτική δημοκρατία», «συμμετοχική δημοκρατία» κ.ά. Aς θυμηθούμε τους κεντρώους Tony Blair, Ségolène Royal και Γιώργο Α. Παπανδρέου που κήρυσσαν την «συμμετοχική δημοκρατία» δημιουργώντας μεγάλες συγχύσεις, οι οποίες επανελήφθησαν από τον κυβερνητικό και μη ΣΥΡΙΖΑ και αργότερα από τον ανεκδιήγητο Κασελάκη! Επίσης στις αντιλήψεις αυτές γίνεται χρήση όρων όπως δημοψηφίσματα, ανάκληση αξιωματούχων ή λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, που θεωρούνται «θεσμοί άμεσης δημοκρατίας»! Φυσικά πρόκειται για μεγάλη σύγχυση, διότι οι όροι αυτοί υποδηλώνουν απλώς κάποια άμεση συμμετοχή των ατόμων εντός του ολιγαρχικού πολιτεύματος. Είναι οξύμωρο να υπάρχουν θεσμοί άμεσης δημοκρατίας σε ολιγαρχικό πολίτευμα. Το αποτέλεσμα αυτών των συγχύσεων είναι ότι ζούμε σε θολό εννοιολογικό σύμπαν και σε νοσηρή πολιτική πραγματικότητα.    

            Η σύγχυση μεγάλωσε όταν μετά τα κινήματα των πλατειών το 2011 για πραγματική δημοκρατία, ο μέχρι τότε παραγκωνισμένος όρος «άμεση δημοκρατία» εισέβαλε στο λεξιλόγιο πολλών και διαφόρων σπεκουλαδόρων. Μία από τις αιτίες της σύγχυσης είναι το γεγονός ότι η άμεση δημοκρατία ταυτίσθηκε με τις συνελεύσεις και τις οριζόντιες διαδικασίες με συνέπεια να αναλωθεί σε διαδικασιακές κατευθύνεις. Επί πλέον οι συνελεύσεις των πλατειών δεν πρότειναν ουσιαστικές θεσμικές αλλαγές για πορεία προς τον ομολογημένο σκοπό. Δηλαδή η άμεση δημοκρατία δεν αντιμετωπίσθηκε ως επικείμενη θεσμική αλλαγή και ως πολίτευμα. Στην ελληνική εκδοχή του το κίνημα παραδόθηκε στον αντιμνημονιακό μονόδρομο και στις αριστερές κομματικές σκοπιμότητες με συνέπεια να μην δώσει κάποιο σημαντικό πολιτικό αποτέλεσμα και να διαλυθεί σε α-πολιτικές κινήσεις, όπως αυτοδιαχειριστικά εγχειρήματα, οικονομικές προσπάθειες, τοπικές διεκδικήσεις, απομεγεθυνσιακές ή οικολογικές κατευθύνσεις και προσχωρήσεις στις συριζαϊκές δημαγωγίες.

            H σημερινή μεγάλη κρίση που διέρχεται το αντιπροσωπευτικό πολίτευμα, η αποτυχία του να αντιμετωπίσει τα βασικά κοινωνικά προβλήματα και την οικολογική καταστροφή, η απαξίωσή του από μεγάλα κοινωνικά στρώματα που οδηγούνται στην απογοήτευση, στην αποχή, στην ιδιώτευση και στην ακροδεξιά, καθώς επίσης η αποτυχία και η εξαΰλωση της Αριστεράς αναδεικνύουν την ανάγκη για ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Το ζητούμενο είναι η κατάλληλη πορεία προς αυτό. Για να υπάρξει ένα κίνημα που να έχει σκοπό την άμεση δημοκρατία πρέπει να ξεκινήσει από ορισμένες βασικές παραδοχές, όπως:

1.      Τα σημερινά αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα δεν είναι δημοκρατικά, αλλά ολιγαρχικά

2.    Ο σκοπός πρέπει να είναι η άμεση δημοκρατία ως πολίτευμα, με θεσμούς, αξίες και αρχές. 

3.        Η άμεση δημοκρατία είναι σταδιακή πορεία θεσμικών αλλαγών, άρα 

4.   Πρέπει να υπάρξουν προτάσεις για συγκεκριμένες θεσμικές αλλαγές εντός του υπάρχοντος συστήματος που θα αποτελέσουν εφικτούς στόχους.