Γιώργος Ν. Οικονόμου

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973:

ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Πέρασαν για πάντα

οι παλιές ιδέες, οι παλιές αγάπες,

οι κραυγές

γίνανε παιχνίδι στα χέρια των παιδιών.

Δ. Σαββόπουλος

Οι διαστρεβλώσεις

Έχουν γραφτεί πάρα πολλά για την εξέγερση και την κατάληψη του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο 1973, ώστε κάθε καινούρια προσπάθεια υπάρχει κίνδυνος να φανεί ως επανάληψη ανούσια ή παράκαιρη φιλολογία. Όμως είκοσι χρόνια τώρα, πολλές και ποικίλες επιχωματώσεις έχουν θάψει το νόημα και το πνεύμα της εξέγερσης: τα πομπώδη συνθήματα των μεγαφώνων, τα τραγούδια και οι παράτες, οι πανηγυρικοί και οι επικήδειοι, οι κομματικές φανφάρες και οι παρελάσεις, τα βουνά των λουλουδιών και των στεφανιών, οι σχολικές και φοιτητικές γιορτές...

Είκοσι χρόνια τώρα έγιναν πολλές διαστρεβλώσεις, παραποιήσεις και συγχύσεις, όπως για παράδειγμα: - Η σκόπιμη σύγχυση που έγινε με την ταύτιση αντίστασης και αντίθεσης στη δικτατορία. Ο σκοπός ήταν να καταξιωθούν ως αντιστασιακοί διάφοροι επώνυμοι και πολιτικές ηγεσίες, που στην καλύτερη περίπτωση ήταν αντίθετοι με τη δικτατορία. Όπως επίσης δεν ήταν λίγοι εκείνοι που άνοιξαν διάλογο και διαπραγματεύτηκαν μαζί της. - Άλλη σύγχυση: Καλλιεργήθηκε η εντύπωση, όλα αυτά τα χρόνια, ότι η αντίσταση στη δικτατορία ήταν «παλλαϊκή», «καθολική» και «πανεθνική», ενώ δεν ήταν. - Τρίτη σύγχυση: Καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι τα κόμματα ήταν από τους βασικούς συντελεστές της κατάληψης και της εξέγερσης, ενώ δεν ήταν.

Οι γραμμές που ακολουθούν είναι μια προσπάθεια συναγωγής των πολιτικών συμπερασμάτων από την κατάληψη και την εξέγερση, προσπάθεια ανίχνευσης του πολιτικού χαρακτήρα και του πνεύματος της εξέγερσης.

Οι συνθήκες. Ανικανότητα της παραδοσιακής πολιτικής

Κατ' αρχήν, το κλίμα και οι συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε και ξέσπασε η εξέγερση. Το 1973, ο παραδοσιακός πολιτικός κόσμος παρουσιάζει ανικανότητα και αδυναμία να αποτελέσει ένα σοβαρό αντίπαλο της δικτατορίας. Δεν έχει τη δυνατότητα -ίσως ούτε και τη θέληση- εξήμισι χρόνια μετά την επιβολή του στρατιωτικού πραξικοπήματος, να της προξενήσει κάποιο πρόβλημα και να γίνει ένας αντίπαλος πόλος. Η οποιαδήποτε αντιπολίτευση από την πλευρά του, δεν κατάφερε να αποκτήσει ούτε τη δύναμη και τη μαζικότητα, ούτε την πολιτική αποτελεσματικότητα, που θα τον αναδείκνυαν σε ουσιαστικό και καθοριστικό παράγοντα εξελίξεων. Έτσι, τα προβλήματα της δικτατορίας είναι όχι μόνο αμελητέα, αλλά αυτή αισθάνεται επιπλέον αρκετά ισχυρή, ώστε να προχωρήσει στη νομιμοποίηση της με το άνοιγμα Μαρκεζίνη, χρησιμοποιώντας ακριβώς αυτόν τον πολιτικό κόσμο ως μοχλό για την επίτευξη των σκοπών της.

Η προσπάθεια αυτή «φιλελευθεροποίησης» και «εκδημοκρατισμού», θα της έδινε, με τη συμμετοχή του παραδοσιακού πολιτικού κόσμου, το μανδύα της νομιμότητας και θα της εξασφάλιζε τη μονιμότητα. Η λύση αυτή Μαρκεζίνη είχε κάθε πιθανότητα επιτυχίας. Το καθεστώς ήταν κυρίαρχο του παιχνιδιού.

Οι δύο τάσεις

Απέναντι σ' αυτό το παιχνίδι, ο μόνος αντίπαλος που υπάρχει, είναι το φοιτητικό κίνημα, το οποίο έχοντας ξεκινήσει με τις προσφυγές στα πρωτοδικεία εναντίον των διορισμένων από τη δικτατορία φοιτητικών συμβουλίων, ζυμωμένο στους φοιτητικούς τοπικούς συλλόγους, έχει εμφανιστεί στο προσκήνιο με μια καινούρια αντίληψη και δυναμική: τη μαζική και κλιμακούμενη αντιπαράθεση με την εξουσία, φτάνοντας με τις καταλήψεις της Νομικής στην ανοιχτή σύγκρουση (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973). Παρουσιάζει έτσι την εικόνα ενός εγκύρου και σοβαρού αντιπάλου της δικτατορίας, λειτουργώντας ως πόλος συσπείρωσης και έκφρασης ευρύτερων ομάδων.

Αυτή η αντίληψη και δυναμική στο εσωτερικό του φοιτητικού κινήματος εκφράζεται από τη ριζοσπαστική τάση - αυτούς που χαρακτηρίστηκαν ως αριστεριστές, μαοϊκοί, τροτσκιστές, αντιεξουσιαστές. Η άλλη τάση που δρα μέσα στους κόλπους του φοιτητικού κινήματος, είναι αντίθετη μ' αυτή την αντίληψη και εκφράζεται από τα παραδοσιακά κόμματα και ιδίως τα δύο κομουνιστικά, πού έχουν και τη μεγαλύτερη επιρροή. Είναι η αντιπολιτευτική ή συμβιβαστική τάση.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το φοιτητικό κίνημα είχε καθοδηγηθεί ή χειραγωγηθεί από κάποια κομματική ή παραταξιακή δύναμη, όπως συνέβη μετά τη μεταπολίτευση. Βεβαίως, στους κόλπους του υπήρχαν και συγκρούονταν ποικίλες απόψεις, δυνάμεις και γραμμές, τις οποίες χοντρικά θέσαμε σε δύο τάσεις παραπάνω. Όμως, αυτό διατήρησε το δικό του πρόσωπο, τη δικιά του παρουσία και δυναμική την αυτονομία του.

Έτσι λοιπόν, η ριζοσπαστική τάση ήταν υπέρ μιας άμεσης, ανοιχτής και μαζικής αντιπαράθεσης με τη δικτατορία, ενώ η συμβιβαστική ήταν αντίθετη μ' αυτήν. Η σύγκρουση των δυο αυτών γραμμών, αντιλήψεων και «στρατηγικών» πραγματοποιέίται σε πολλούς τομείς: στη στάση απέναντι στον ελιγμό δικτατορίας-Μαρκεζίνη, στο αν πρέπει να γίνει ή όχι η κατάληψη του Πολυτεχνείου, στο χαρακτήρα της, στα συνθήματα, στους στόχους.

1. Όσον αφορά τη «φιλελευθεροποίηση» και τη νομιμοποίηση που επιχειρεί η δικτατορία με το άνοιγμα Μαρκεζίνη, μέσω ενός ελεγχόμενου κοινοβουλευτικού παιχνιδιού, η συμβιβαστική τάση κρατάει στάση αναμονής· αποδέχεται δηλαδή στην πράξη αυτό τον ελιγμό, ο οποίος είχε τεράστιες πιθανότητες και δυνατότητες να επιτύχει. Διότι, όλες οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις δεν είχαν άλλη λύση και διέξοδο ως ευρισκόμενες στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων και ήταν ανίκανες να επηρεάσουν τις εξελίξεις. Έτσι, το μόνο που τους απέμενε ήταν η συμμετοχή τους στο παιχνίδι Μαρκεζίνη. Δηλαδή, το πρόβλημά τους δεν ήταν αν θα συμμετείχαν ή όχι, αλλά με ποιους όρους θα συμμετείχαν. Η ριζοσπαστική τάση, όμως, είναι αντίθετη μ' αυτή τη στρατηγική και ουσιαστικά ο μόνος αντίπαλος της.

2. Όσον αφορά στην κατάληψη του Πολυτεχνείου, η συμβιβαστική τάση δεν τη θέλει, σε αντίθεση με τη ριζοσπαστική, η οποία την επιβάλλει, παρά τις πιέσεις, εκβιασμούς, τρομοκρατήσεις, προβοκατορολογίες, αποχωρήσεις... Έτσι, αφού σταθεροποιείται και οργανώνεται, λειτουργεί ως πόλος συσπείρωσης και έκφρασης ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Έτσι ανοίγει ο δρόμος προς την εξέγερση.

3. Όσον αφορά στη συνέχιση και διατήρηση της κατάληψης, η συμβιβαστική τάση προβάλλει εμπόδια και προσπαθεί

να τη διαλύσει, προτείνει την αποχώρηση με διαδηλώσεις στους δρόμους, υπό το πρόσχημα μιας «νικηφόρας υποχώρησης».

4. Όσον αφορά στο χαρακτήρα της κατάληψης, η συμβιβαστική τάση είναι αντίθετη με την πολιτικοποίηση και το άνοιγμα της. Τη θέλει περιορισμένη στα στενά πανεπιστημιακά και φοιτητικά πλαίσια. Ενώ η ριζοσπαστική, από την_αρχή ήδη, επιμένει και τελικώς επιβάλλει την πολιτικοποίηση. Έτσι, η εξέγερση γίνεται πολιτική, με καθαρά πολιτικούς στόχους και συνθήματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι και όταν ακόμη η εξέγερση έχει γενικευτεί, την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου, και ο κόσμος δίνει μάχες στους δρόμους της Αθήνας με την Αστυνομία και υπάρχουν οι πρώτοι τραυματίες, η συμβιβαστική τάση προσπαθεί να περάσει ανακοινώσεις στο ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου, για «ελεύθερες φοιτητικές εκλογές»!

Οι ανώνυμοι

Η εξέγερση δεν ελέγχεται ούτε καθοδηγείται από κάποιο κόμμα ή άλλη δύναμη. Είναι, ίσως, στα νεότερα χρόνια, το μόνο πολιτικό γεγονός μείζονος σημασίας που χαρακτηρίζεται από το αυθόρμητο, την αυτοοργάνωση, την πρωτοβουλιακή δράση. Αποκτάει πρόσωπο και χαρακτήρα μέσω συνεχούς και διαρκούς αντιπαράθεσης με τις κομματικές γραμμές, ντιρεκτίβες και μανούβρες.

Στις εκκλήσεις του ραδιοφωνικού σταθμού, ο κόσμος συρρέει στο Πολυτεχνείο, το πλαισιώνει, ενεργοποιείται, παίρνει πρωτοβουλίες: συνθήματα, χειρόγραφες προκηρύξεις, οδοφράγματα, συγκρούσεις^. τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ γραμμένα παντού, μεταφέρουν τα συνθήματα σε όλη την Αθήνα. Ο κόσμος έχει σπάσει την επί εξήμισι χρόνια κρούστα της σιωπής και της μρυγκαμάρας, του φόβου και της δυσπιστίας, της απάθειας και της ιδιώτευσης. Έχει αποτινάξει όλα αυτά που τον κρατούσαν δέσμιο και μιλάει ελευθέρα, εκφράζεται, δρα, βοηθάει, συνεισφέρει μ' όποιον τρόπο μπορεί, δημιουργεί. Εκδηλώνει και αξιοποιεί τις καλύτερες πλευρές του: το θάρρος, την τόλμη, την επινοητικότητα, την πρωτοβουλία, την αλληλεγγύη, τη φιλία, τον ερωτά, το δόσιμο, τη φαντασία. Εκπληκτικό φαινόμενο, σε παρασέρνει, σε διαποτίζει ολόκληρο, σε συναδελφώνει με το διπλανό σου, τον πριν από λίγο άγνωστό σου. Παντού ξεχειλίζει η ηδονή της ελευθερίας, η χαρά της δράσης, η συγκίνηση της δημιουργίας, η συνείδηση ότι δημιουργείς ιστορία.

Αυτό που γίνεται, δεν χωρεί σε θεωρητικά σχήματα, σε κομματικά πλαίσια, σε λογικές κατασκευές, σε προκρούστειες διαλεκτικές των τεχνικών της εξουσίας. Έχει τη δική του δυναμική. Είναι από τις σπάνιες στιγμές όπου οι ανώνυμοι δημιουργούν την ιστορία. Γίνονται υποκείμενο της ιστορίας, και όχι αντικείμενο της, όπως στην υπόλοιπη ζωή τους. Είναι ακριβώς οι ανώνυμες παρέες, με τις οποίες δεν ασχολούνται οι πολιτειολόγοι, οι πολιτικές αναλύσεις, οι θεωρητικοί, οι βιογράφοι και οι τηλεοπτικές εκπομπές. Οι παρέες χωρίς οργανωμένο πολιτικό σχήμα, χωρίς κεντρικές επιτροπές και πολιτικά γραφεία. Οι παρέες των ανωνύμων, στο εσωτερικό όμως των οποίων ο καθένας είναι επώνυμος και λειτουργεί ως πρόσωπο: ο Γιώργος, η Κλαίρη, ο Βασίλης, η Μαρία, ο Γιάννης, ο Θανάσης, η Έφη, ο Φοίβος, ο Κωστής, η Κική, ο Βαγγέλης, ο Δημήτρης, ο Σάκης, η Τούλα, ο Πάνος, η Λιάνα. Έξω απ' αυτές καταντάμε «εκπρόσωποι», ρόλοι, γραφειοκράτες, οικογενειάρχες, επιζητώντας προαγωγές, αναγνωρίσεις, μικροεξουσίες, ψήφους και δημοσιότητα.

Η αυτονομία

Η δυναμική και λειτουργία της κατάληψης στηρίζεται στην αυτοοργάνωση και αυτοδιεύθυνση. Διαρκείς συνελεύσεις εκλογή επιτροπών και Συντονιστικής με εικοσιτετράωρη θητεία. Επιτροπές για τη σίτιση, την περιφρούρηση, την υγειονομική περίθαλψη (ιατρείο, φαρμακείο), τον έρανο... Τα άτομα που συγκροτούν τη συντονιστική είναι εντολοδόχοι των συνελεύσεων. Το κυρίαρχο αποφασιστικό όργανο είναι η συνέλευση, η βάση. Έτσι, διασφαλίζεται η βούληση και η θέληση της βάσης. Καμιά κομματική δύναμη δεν καθοδηγεί, ουδείς «ηγέτης» χειραγωγεί, ουδεμία έξωθεν εξουσία κινεί τα νήματα. Η μόνη εξουσία είναι η φαντασία, το αυθόρμητο και η πρωτοβουλιακή δράση. Η άμεση δημοκρατία στην πράξη, η αυτονομία.

Αυτό καθορίζει το χαρακτήρα και το πνεύμα της εξέγερσης. Τα συνθήματα ποικίλα· βρίσκονται δίπλα δίπλα συνθήματα κατά της δικτατορίας, του φασισμού, του ιμπεριαλισμού, των Αμερικάνων, συνθήματα για την ελευθερία, τη δημοκρατία, την παιδεία, για τη λαϊκή κυριαρχία, κατά του κράτους και της γραφειοκρατίας. Αλλά υπάρχει και κάτι που δεν μπορεί να χωρέσει σ' αυτά, να γραφτεί σε φράσεις μουσειακές και περιγραφικές. Κάτι που υπερβαίνει κάθε οροθέτηση, ξεχειλίζει από κάθε σχήμα και έχει να κάνει με το πάθος, τη θέρμη, τον πυρετό, το απύθμενο της ψυχής, το ανεμόεν φρόνημα και τις αστυνόμους οργάς του Σοφοκλή. Είναι η θέληση και η πίστη για μια καλύτερη κοινωνία, για την προσωπική και συλλογική ελευθερία, για δημιουργία και δημοκρατία, οι οποίες δεν μπορούν να προέλθουν παρά από το ξεπέρασμα παραδοσιακών μορφών και δομών, από μια απελευθέρωση συνειδήσεων και έκρηξη ψυχικών, πνευματικών δυνάμεων, ατομικών και συλλογικών.

Αυτό συνιστά το μήνυμα και το πνεύμα του Πολυτεχνείου· το οποίο έδωσε άλλη διάσταση στο ίδιο το νόημα της πολιτικής: κατάργησε όλες τις γραφειοκρατικές διαμεσολαβήσεις, μεσιτεύσεις, μεσάζοντες, «αντιπροσώπους»^.διαμόρφωσε και επέβαλε νέες οργανωτικές μορφές αντιιεραρχικές, αντιηγετικές, βασισμένες στην αυτοδιεύθυνση, αυτοοργάνωση, αυτονομία.

Η καπηλεία

Όπως το Πολυτεχνείο δεν έχρισε κανέναν καθοδηγητή του, έτσι δεν όρισε και κανέναν κληρονόμο του. Κανένα κόμμα, κανένα σύλλογο, καμιά οργάνωση, καμιά ΕΦΕΕ, κανέναν επώνυμο. Όμως, όλοι οι «τεχνικοί της εξουσίας», οι σπεκουλαδόροι της πολιτικής, οι κάπηλοι της ιστορίας, έσπευσαν να το οικειοποιηθούν, να το εκμεταλλευτούν, να αποκομίσουν τα κέρδη τους. Έσπευσαν να το περιχαρακώσουν, αναλόγως της προσωπικής ή κομματικής τους σκοπιμότητας. Να το καθάρουν από κάθε ενοχλητικό και επικίνδυνο στοιχείο, να το χτενίσουν, να το σουλουπώσουν, για να χωρέσει στη στενή, κοντόθωρη, αριβιστική και ψηφοθηρική λογική τους.

Έσπευσαν να αλέσουν τα γεγονότα στο μύλο τους, για να κατασκευάσουν άρτον για τα μέλη τους. Να μεταπλάσσουν την ιστορία σε μύθο, για να παραμυθιάσουν την πελατεία τους. Να μετασχηματίσουν το βίωμα σε θέαμα, για ψυχαγωγία των επερχομένων. Να φτιάξουν μια κατασκευή για να την παίξουν στο χρηματιστήριο της μεταπολίτευσης, εξασφαλίζοντας μετοχές στη μεγάλη επιχείρηση της εξουσίας, στηρίζοντας έτσι τη δικιά τους μικροεξουσία.

Έκαναν το Πολυτεχνείο κινητή θρησκευτική «γιορτή», πνιγμένη στην ηρωολατρία και μαρτυρολογία. Άρχισε η τυμβωρυχία, η παραχάραξη, η διαστρέβλωση, η λασπολογία. Η πιο κραυγαλέα περίπτωση, ήταν αυτή του ΚΚΕ, του οποίου ο φοιτητικός κλάδος, το Φεβρουάριο 1974, στο έντυπο που εξέδιδε τότε (Πανσπουδαστική No 8) χαρακτήρισε τους φοιτητές που κατέβηκαν από τη Νομική και μπήκαν στο Πολυτεχνείο την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου 1973 και ήταν υπέρ της κατάληψης, ως «προβοκάτορες του Ρουφογάλη και της ΚΥΠ»! Καθώς επίσης χαρακτήρισε γνωστό πρόσωπο του φοιτητικού κινήματος ως «προβοκάτορα και χαφιέ της Ασφάλειας και της ΚΥΠ», μόνο και μόνο επειδή ήταν αντίθετο με τη γραμμή του ΚΚΕ!

Το νόημα του Πολυτεχνείου, κάθε χρόνο στην επέτειο, εξαρτιόταν από το συσχετισμό των κομματικών δυνάμεων στο κεντρικό συμβούλιο της ΕΦΕΕ και από τις εκάστοτε κομματικές σκοπιμότητες. Εξαρτιόταν από το αν η καθιερωμένη κάθε χρόνο πορεία φθάσει στο Σύνταγμα, το Χίλτον ή την Αμερικανική Πρεσβεία.

Η κρίση

Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά, βρισκόμαστε σε μια γενικευμένη κρίση, σε μια γενική σύγχυση και αβεβαιότητα. Κρίση σε όλους τους τομείς: εθνικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πνευματικό, που επισημαίνεται από πολλές πλευρές. Αρκεί να δούμε την κατάσταση της παιδείας: τα δημόσια σχολεία ασφυκτιούν ανάμεσα σε πρωινή βάρδια και νυκτερινή, έχουν καταντήσει τυπικό και ανούσιο πέρασμα για το απαραίτητο απολυτήριο. Η δε παραπαιδεία, με τα φροντιστήρια των εκατομμυρίων κερδών, παραμένει ο έγκυρος θεσμός για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια. Σημειωτέον ότι η Ελλάς είναι και παραμένει σταθερά η τελευταία χώρα της Ευρώπης, σε όλα τα μεγέθη και τις παραμέτρους. Στο μόνο που έχει τα πρωτεία, είναι από τη μια μεριά οι περιβόητοι «αριστούχοι» της Μέσης Εκπαίδευσης και ο αναλφαβητισμός. Ο τελευταίος αγγίζει το

25%. Δηλαδή, το 1/4 του πληθυσμού είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. Το αίτημα της εξέγερσης για παιδεία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο.

Η πτώση του πολιτιστικού και πνευματικού επιπέδου είναι εμφανής παντού. Η κυριαρχούσα αισθητική είναι αυτή του αυθαίρετου μπετόν και του «σκυλάδικου». Ο λαϊκισμός, ο εκβαρβαρισμός, η χυδαιότητα στη γλώσσα, στα ήθη, στην καθημερινή ζωή, η οποία υποβαθμίζεται συνεχώς προς τη ζωώδη κατάσταση, χωρίς ιδέες και αξίες, μόνο ένστικτα και ορμές· το ένστικτο της εγωκεντρικής ανόδου, οι ορμές της εγωιστικής απόλαυσης.

Δεν υπάρχουν πια αγώνες, πόσο μάλλον θυσίες, ουδείς θυσιάζει κάτι από τον ατομικό του ευδαιμονισμό. Ο μόνος αγώνας είναι για το κόμμα και την εξασφάλιση του ατομικού και μόνο συμφέροντος. Εγκλωβισμένοι στην καταναλωτική αποχαύνωση, την άκρατη ιδιώτευση, χωρίς την ελάχιστη αίσθηση συλλογικότητας, οδεύουμε προς τη φθορά. Βασιλεύει, ο κυνισμός, το κενό, η απάθεια, η αισθητική και πνευματική μιζέρια¹. Ο Ζαμπέτας είχε επισημάνει πολύ εύστοχα .ότι «και τον εθνικό ύμνο να ακούσουν οι Νεοέλληνες, θα τον χορέψουν τσιφτετέλι». Έτσι λοιπόν καταντήσαμε, όπως λέει κι ο Σαββόπουλος, κωλοέλληνες και τσιφτετέλληνες. Μήπως αυτό είναι το καινούριο «ανθρωπολογικό» είδος που'κατοικεί:στο -ελληνόφωνο κρατίδιο;

Ο δρόμος των αδιεξόδων

Έτσι, λοιπόν, μπρος σ' αυτό το γενικό μαρασμό, τη στιγμή που ,

το μέλλον της χώρας διακυβεύεται, τα κόμματα είναι ανίκανα να επεξεργαστούν και να προτείνουν λύσεις, αναλωνόμενα σε φλύαρες και ανούσιες διακηρύξεις, με άθλιο πολιτικό λόγο, με ανύπαρκτο πολιτικό διάλογο, τυφλά για να δουν πέρα από το στενό κομματικό τους συμφέρον κομματικοποιούν όλα τα θέματα προς άγραν ψηφοφόρων. Καταγγέλλουν το ένα το άλλο για σκάνδαλα, εξαχρείωση, λοβιτούρες, προδοσίες, αποστασίες. Οι δομές τους είναι απαρχαιωμένες· παραμένουν αρχηγικά, αυταρχικά, φεουδαρχικά. Το πολιτικό προσκήνιο καταλαμβάνεται από τα ίδια πρόσωπα εδώ και μια τριακονταετία. Η γραφειοκρατία βασιλεύει. Το ρουσφέτι παραμένει ο μοχλός της πολιτικής ζωής. Η δικαστική εξουσία αναποτελεσματική για οποιαδήποτε εξιχνίαση σκανδάλων και κάθαρση. Η Βουλή προσπάθησε ματαίως να την υποκαταστήσει. Η εξωτερική πολιτική και διπλωματία, ανίκανη να χειριστεί και τα πιο στοιχειώδη εθνικά θέματα, παραπαίει ανάμεσα σε άγνοια, ανετοιμότητα, διχασμό πρωθυπουργού και υπουργών, εθνικισμό στο "εσωτερικό, επαιτεία στο εξωτερικό. Οι αφαιμάξεις των δημοσίων ταμείων συνεχίζονται ασύστολα, είτε σε αντιπαραγωγικές σπατάλες είτε σε προεκλογικές παροχές, αυξάνοντας έτσι επικίνδυνα το δημόσιο χρέος κατά κάμποσα τρις δραχμές ετησίως, υποθηκεύοντας δηλαδή το μέλλον της χώρας «χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ». Ως πότε θα μας ξελασπώνουν οι παροχές και τα δάνεια της ΕΟΚ;

Είναι φανερή, λοιπόν, η ανάγκη μιας αλλαγής, μιας άλλης κατάστασης πραγμάτων η ανάγκη για μια άλλη πορεία, για ανανέωση, για αναδιάρθρωση σε όλους τους τομείς, σε όλες τις δομές. Αλλά αυτό απαιτεί καινούρια πρόσωπα, καινούριες ιδέες, καινούρια αντίληψη της πολιτικής, της οποίας βασικά στοιχεία θα είναι το ξεπέρασμα της μικροκομματικής σκοπιμότητας και το καινούριο ήθος και ύφος.

Είναι φανερή η ανάγκη να θυμηθούμε το νόημα του Πολυτεχνείου, είκοσι χρόνια μετά. Είναι φανερή η ανάγκη να βαδίσουμε, επιτέλους, μια και το απαίτησαν εκατοντάδες χιλιάδες φωνές, όλα αυτά τα χρόνια, «στο δρόμο που χάραξε ο Νοέμβρης». Πώς, όμως; Με ποιους; Οι νέοι, τότε, είχαν μια θέληση, μια επιθυμία, μια βούληση, ένα πάθος, ένα όραμα. Οι νέοι, τότε, πρόλαβαν να ονειρευτούν. Οι σημερινοί δεν προλαβαίνουν. Τα όνειρα, σήμερα, είναι προκάτ και προγραμματισμένα από τις κομματικές φάμπρικες, τα τηλεοπτικά προγράμματα, τα computers και τα softwares, τις ποδοσφαιρικές και καλαθοσφαιρικές εταιρείες. '·

Ίσως μοναδική ελπίδα είναι πάλι οι ανώνυμοι του '73 και του '93. Οι ανώνυμοι που δεν συμμετείχαν και δεν συμμετέχουν στις κομματικές εργολαβίες, που ιδιώτευσαν και ιδιωτεύουν, που δεν εξαργύρωσαν τη συμμετοχή τους στην εξέγερση, που παρέμειναν και παραμένουν στον ηθικό αριστερισμό. Ίσως αυτό να μοιάζει ανεδαφικό, ρομαντικό, ουτοπικό ή παραλήρημα. Ίσως να μην το συμμερίζονται πολλοί, αλλά μια μειοψηφία. Ας είναι: μειοψηφία τότε, το '73, μειοψηφία και σήμερα.

......................

1. Για άλλες πτυχές της κρίσης, βλ. Γ. Ν. Οικονόμου, «Ποσειδωνιάται,», στο περιοδικό Οριοθετήσεις, No 4, 1992.