TΑ ΚΟΜΜΑΤΑ, ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΚΑΚΟ

[Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, 7 Αυγούστου 2017]

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας

ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ, ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΚΑΚΟ

Simone Weil

Για την κατάργηση των κομμάτων

μτφρ. Σ. Γουνελάς, Άγρα, 2011.

            Στο πόνημά της αυτό η Simone Weil προβαίνει από νωρίς (δεκαετία 1940) σε τολμηρές και οξυδερκείς διαπιστώσεις για τον αρνητικό ρόλο των κομμάτων και για τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει αυτά να καταργηθούν. Ιστορικώς, τα κόμματα εισέρχονται στην πολιτική κονίστρα με την αυγή της νεωτερικότητας των αστικών επαναστάσεων και την εγκαθίδρυση του αβασίλευτου πολιτεύματος της République (Republic, Repubblica), δηλαδή του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος. Με άλλα λόγια τα κόμματα είναι ταυτόσημα με την αντιπροσώπευση. Το πολίτευμα αυτό στηρίχθηκε στα ανθρώπινα δικαιώματα και την καθολικη ψηφοφορία, που όμως στην αρχή περιορίζονταν σε ένα μικρό αριθμό ανδρών και για να γίνουν τελικώς  καθολικά πέρασαν από πολλά στάδια. Οι γυναίκες λ.χ., το μισό του πληθυσμού, απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

            Όμως παρά τη ρητορεία των κοινοβουλευτικών πολιτευμάτων περί δημοκρατίας, αυτά δεν έχουν τίποτα το δημοκρατικό, όπως σωστά διείδε τον 18^ο αιώνα ο Ρουσσώ, επισήμανε η Σιμόν Βέιλ (Σ.Β.) και αργότερα ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Είναι καθαρές ολιγαρχίες. Γράφει η Σ.Β. στη γραμμή του Ρουσσώ: «δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ τίποτα που να μοιάζει, έστω και από μακριά, με μια δημοκρατία. Σε ό,τι ονομάζουμε έτσι, ο λαός δεν είχε ποτέ την ευκαιρία ούτε το μέσο να εκφράσει μια γνώμη σε οποιοδήποτε πρόβλημα της δημόσιας ζωής». Φυσικά αυτό ισχύει και σήμερα με μερική εξαίρεση την Ελβετία στην οποία γίνονται κάποια δημοψηφίσματα και ο λαός εκφράζει άμεσα την γνώμη του για κάποια συγκεκριμένα ζητήματα.

            Η Σ.Β. εξετάζει διάφορα αρνητικά των κομμάτων όπως η ανυπαρξία ελεύθερης αναζήτησης, το δόγμα, η προπαγάνδα, το συστηματικό ψέμα, ο αυτοσκοπός της εξουσίας, η ανυπαρξία αλήθειας, δικαιοσύνης και ενδιαφέροντος για το δημόσιο αγαθό. Κυρίως όμως αποδεικνύει με αρκετούς τρόπους ότι τα κόμματα ουδεμία σχέση έχουν με τη δημοκρατία. Ένας από αυτούς είναι όταν απαριθμεί τρία ουσιαστικά γνωρίσματα των κομμάτων. 1. Ένα πολιτικό κόμμα είναι μια μηχανή κατασκευής συλλογικού πάθους. 2. Είναι ένας οργανισμός καμωμένος να ασκεί συλλογική πίεση στη σκέψη καθενός ανθρώπου που αποτελεί μέλος του. 3. Πρώτος σκοπός, και σε τελική ανάλυση ο μοναδικός, κάθε πολιτικού κόμματος είναι να ενδυναμώνεται το ίδιο, και τούτο χωρίς όριο. Τα τρία αυτά χαρακτηριστικά δηλώνουν ότι «κάθε κόμμα είναι ολοκληρωτικό από φύση και πρόθεση». Γι’ αυτό χαρακτηρίζει τα κόμματα ως το απόλυτο κακό. Καίριες διαπιστώσεις που μπορούν να οδηγήσουν και σε προβληματισμό για την γένεση του ολοκληρωτισμού.

            Αναζητώντας τις απαρχές του αυταρχισμού,  η Βέιλ επισημαίνει πως ο μηχανισμός πνευματικής και διανοητικής καταπίεσης που ασκούν τα κόμματα εισήχθη στην ιστορία από την Εκκλησία, αναφέρει όμως μόνο την Καθολική. Η αλήθεια είναι πως ο μηχανισμός αυτός  εισήχθη πιο πριν, από τους βυζαντινούς χριστιανούς θεολόγους και αυτοκράτορες στον ανηλεή και εξοντωτικό πόλεμο κατά των Ελλήνων, των Εθνικών, της αρχαίας ελληνικής παιδείας και λατρείας, καθώς και κατά των ποικίλων αιρέσεων, από τον 4^ο μ.Χ. αιώνα και διήρκεσε μέχρι το τέλος του Βυζαντίου.

            Αναγνωρίζει η Σιμόν Βέιλ ότι δεν ειναι εύκολο να βρεθούν λύσεις για την πορεία προς τη δικαιοσύνη, το δημόσιο καλό και τη δημοκρατία, αλλά αναγκαία προϋπόθεση προς τούτο είναι πρώτα η κατάργηση των κομμάτων. Σωστή διαπίστωση^. όμως η Βέιλ δεν λέει με ποιον τρόπο θα καταργηθούν τα κόμματα ούτε τι πολίτευμα θα είναι αυτό που δεν θα έχει κόμματα. Αν και όλη η ανάλυση υποτείνει το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας, εν τούτοις κάνει λόγο γενικά περί δημοκρατίας. Αν και αναφέρεται στον Ρουσσώ, δεν ασχολείται με το δημοκρατικό πολίτευμα όπως αυτό αναπτύσσεται στο «Κοινωνικό συμβόλαιο», το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία ανήκει ουσιαστικά στον λαό, όταν αυτός συνέρχεται σε συνελεύσεις και αποφασίζει άμεσα χωρίς αντιπροσώπους και είναι δημιουργός ο ίδιος του δικαίου και του νόμου - εν ολίγοις, το πολίτευμα που ονομάζουμε άμεση δημοκρατία.

            Όπως ανέφερα στην αρχή, τα κόμματα και η αντιπροσώπευση είναι ιστορικές δημιουργίες και όχι αιώνιες, που σημαίνει είναι εύλογο κάποτε να καταργηθούν. Για την κατάργηση των κομμάτων απαιτείται πρωτίστως ο απεγκλωβισμός του ανθρώπινου φαντασιακού από τις κυρίαρχες σήμερα σημασίες του κόμματος και της αντιπροσώπευσης. Χρειάζεται πολιτική δραστηριότητα για ενημέρωση, διαφώτιση, αντικομματική συμπεριφορά και δράση. Κυρίως όμως χρειάζεται σκέψη και αυτή μπορεί να αποκτηθεί μόνο έξω από τα κόμματα και σε αντίθεση με τη λογική τους. Διότι στα κόμματα διδάσκεται μόνο η ιδεολογία, η αυταρχική εξουσιαστική λογική, το κομματικό και προσωπικό συμφέρον, όχι το κοινό. Όπως πολύ σωστα το εκφράζει ο Αλαίν, δάσκαλος της Βέιλ: «ένα κόμμα δεν μπορεί να σχηματίζει σκέψεις. Το καθεστώς του εξαναγκασμού σβήνει κάθε σκέψη». Η αμφισβήτηση και η σκέψη μόνο από πρωτοβουλίες κοινωνικών ομάδων  μπορεί να προέλθουν, στη βάση του αυτοπροσδιορισμού και της διαμόρφωσης ενός χώρου έξω από τα κόμματα,  διακριτού από αυτά και αντικομματικού.

             Το ζήτημα της δημοκρατίας παραμένει επείγον σήμερα που η αντιπροσώπευση απέτυχε και τα κόμματα διέρχονται κρίση ταυτότητας, ενώ τα όρια μεταξύ τους είναι δυσδιάκριτα, παρά την ρητορεία που το καθένα διαθέτει για την οριοθέτησή του. Όλα λίγο πολύ είναι διαχειριστές του υπάρχοντος συστήματος εξουσίας, αδύναμα ή ανίκανα για σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Στο επίκαιρο αυτό πόνημα της Σιμόν Βέιλ θα βρεί κανείς ενδιαφέροντα στοιχεία για πολιτική σκέψη και αμφισβήτηση της απόλυτης κυριαρχίας των κομμάτων, στοιχεία απαραίτητα για τη δημιουργία ενός δημοκρατικού κινήματος.  

             Θα ήθελα τέλος να επισημάνω ορισμένα ατοπήματα του μεταφραστή του βιβλίου (Σ. Γουνελά) που αλλοιώνουν έννοιες και νοήματα. Κατ’ αρχάς, République δεν είναι το δημοκρατικό πολίτευμα, όπως μεταφράζει, αλλά το μη κληρονομικό αντιπροσωπευτικό. Γι αυτό κακώς μεταφράζει την έκφραση «ΙΙΙe République» ως «Τρίτη Δημοκρατία». Η λανθασμένη απόδοση της République συνέβαλε εδώ και πολλές δεκαετίες στη διαστρέβλωση του νοήματος της δημοκρατίας και φυσικά είναι εγκληματική για τους νέους που τη διδάσκονται στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.   

            Αποδίδει επίσης λανθασμένα τον όρο «volonté générale» του Rousseau ως «καθολική βούληση», τη στιγμή που έχει επικρατήσει ο όρος «γενική βούληση», και είναι άλλωστε η σωστή απόδοση του όρου^. διότι στον Ρουσσώ «γενική» δεν σημαίνει «καθολική», αλλά ούτε και στην ομιλούμενη γλώσσα. Φροντίζει επί πλέον να απαξιώσει τον Ρουσσώ, τον θεωρητικό της άμεσης δημοκρατίας, παραθέτοντας ένα χωρίο από τον χριστιανό Μπερντιάεφ που αναφέρεται «στον δημοκρατικό μύθο του κυριάρχου λαού που έπλασε ο Ρουσσώ». Γιατί όμως είναι μύθος, δεν εξηγεί ούτε ο Μπερντιάεφ ούτε ο μεταφραστής. Απλώς είναι η δογματική αλήθεια του χριστιανού θεολόγου, που παρερμηνεύει και διαστρεβλώνει την έννοια της ρουσσωικής λαϊκής κυριαρχίας.

            Επίσης σε χωρίο Ελληνίδας αρθρογράφου που παραθέτει ο μεταφραστής αναφέρεται μόνο η ευθύνη της «ολοκληρωτικής Αριστεράς» για την κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας, λες και αυτή κυβερνούσε από το 1949 ή από το 1974 έως το 2009. Δεν αναφέρεται δηλαδή τίποτε για τις τεράστιες ευθύνες της Δεξιάς και του Κέντρου που κυβερνούσαν  διαδοχικά στην περίοδο αυτή. Τι ασύστολη και προκλητική μεροληψία είναι αυτή;

            Οι χριστιανικές εμμονές του Σ. Γουνελά δεν τού αφήνουν διάθεση για σεβασμό απέναντι στη συγγραφέα και στον αναγνώστη. Θέλει να αναδείξει τη δική του θρησκευτική αντίληψη με την εισαγωγή του και τις υποσημειώσεις-σχόλια, χρησιμοποιώντας τη συγγραφέα ως μέσον. Έτσι παραπέμπει σε δικό του άρθρο για την πολιτική και κοινωνική  κατάσταση στην Ελλάδα, στο οποίο υποστηρίζει τη θεολογική χριστιανική άποψη, δηλαδή την άκρατη ετερονομία, που συνευθύνεται για την πολιτισμική και πολιτική καθυστέρηση της κοινωνίας.