Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

 

[Δημοσιεύθηκε στο συλλογικό Ο αμφιλεγόμενος ρόλος της ορθόδοξης εκκλησίας στην Ελλάδα (4^ος-21^ος αιώνας), εκδ. iwrite, Αθήνα 2021]

 

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, δοκιμιογράφος

 

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

 

Η αναβίωση του Διαγωνισμού της Μέλισσας του 1821 είναι αξιέπαινη πρωτοβουλία που δίνει ευκαιρία για την διάγνωση της τότε κατάστασης και της σύγχρονης, καθώς επίσης της σύγκρισής τους. Το πρώτο που παρατηρεί κανείς είναι η διορατικότητα και η ριζοσπαστικότητα των κοραϊκών κύκλων, ο σαφής και αποφασιστικός τύπος των ερωτημάτων του Διαγωνισμού: Πρώτον, ποια και πόσα είναι τα κακά που προξένησε η Ορθόδοξη Εκκλησία στους υπόδουλους από την θητεία του πατριάρχη Φωτίου (9^ος αι.) και μετέπειτα; Δεύτερον, ποιοι τρόποι υπάρχουν να καταργηθεί ο «πανωλέθριος και φρικτός δεσποτισμός» της;

 Στο πρώτο ερώτημα μια σύντομη απάντηση είναι ότι τα κακά είναι πάρα πολλά και κυρίως η μόνιμη διαχρονική προσπάθεια της Εκκλησίας να κρατήσει τους ραγιάδες σε κατάσταση αμάθειας και υποταγής, υποταγής τόσο στην θρησκευτική πίστη και εκκλησιαστική ιεραρχία όσο και στον σουλτάνο. Προς τον σκοπό αυτό πολέμησε λυσσωδώς και τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και την ιδέα της επανάστασης κατά της οθωμανικής δουλείας. Όσον αφορά στο δεύτερο ερώτημα, στα χρόνια εκείνα, αλλά και σήμερα το μόνο μέσον που θα μπορούσε να αποδυναμώσει την επιρροή και δύναμη της Εκκλησίας είναι κυρίως ο Διαφωτισμός. Αυτό όμως που συνέβη στα χρόνια πριν από την επανάσταση, αλλά και μετά, είναι το γεγονός ότι η Εκκλησία παρενέβαλε τεράστια και ποικίλα εμπόδια με αποτέλεσμα ο Διαφωτισμός να έχει πολύ μικρή απήχηση. Αλλά και σήμερα ελάχιστοι είναι οι διανοούμενοι που θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στην κατηγορία των διαφωτιστών.

Αντιθέτως, από την δεκαετία του 1980 παρουσιάσθηκε ένα θρησκευτικό ρεύμα που επανέφερε την Ορθοδοξία ως στοιχείο της Νεοελληνικής ταυτότητας και το Βυζάντιο ως παράδειγμα και έμπνευση! Ήταν το ρεύμα των νεο-ορθοδόξων με κύριους συντελεστές θεολόγους και θεολογίζοντες που είχε κάποια απήχηση κυρίως σε διανοουμένους και σε κάποιους αριστερούς. Η Αριστερά από την πλευρά της ήταν πάντοτε μία ασπόνδυλη οντότητα σε όλους τους τομείς, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να παίξει έναν διαφωτιστικό ρόλο. Ο αρνητικός ρόλος της ήταν ακόμα πιο έντονος στην δεκαετία 1990 όταν  ο εθνικισμός έγινε η κύρια ιδεολογική έκφραση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας, με αφορμή το Γιουγκοσλαβικό και το Μακεδονικό και συμπαρέσυρε κι αυτήν μαζί και τον ορθολογισμό και την νηφάλια σκέψη.

Πρωτοστάτης στην άνοδο του εθνικισμού  ήταν πάλι η Εκκλησία που φανάτισε τον κόσμο επί πλέον με το θέμα των ταυτοτήτων. Στην δεκαετία αυτή ανδρώθηκε κάθε αντιδραστική εθνικιστική δύναμη με αρχική μορφή το εθνοθρησκευτικό λαϊκιστικό ΛΑΟΣ και στη συνέχεια την νεοναζιστική Χρυσή Αυγή, που επέτυχε να λάβει το 7% των ψήφων στις εκλογές του 2012 με τη βοήθεια μητροπολιτών και κληρικών - και στις δύο περιπτώσεις. Αυτά σήμαιναν πολύ απλά ότι ο Διαφωτισμός είναι δύσκολη υπόθεση στην Ελλάδα ακόμη και τον 21^ο αιώνα.

Γι’ αυτό η αναβίωση του Διαγωνισμού της Μέλισσας έχει τεράστια σημασία, συμβολική και πολιτιστική. Ξαναθέτει το ζήτημα του αναγκαίου και ζητούμενου σύγχρονου Διαφωτισμού. Η παράξενη αλήθεια είναι ότι το μεγάλο κύμα του αντι-Διαφωτισμού έχει υποχωρήσει, αφού το ρεύμα των νεο-ορθοδόξων έχει ξεφτίσει, στο ζήτημα των ταυτοτήτων η Εκκλησία ηττήθηκε, το Μακεδονικό κατά κάποιον τρόπο εξέλιπε με την αναγνώριση της Βόρειας Μακεδονίας και ο ακραίος εθνικισμός της Δεξιάς-Ακροδεξιάς υποχώρησε, όπως και του νεοναζιστικού μορφώματος, του οποίου η ηγεσία κλείσθηκε στην φυλακή ως εγκληματική οργάνωση. Οι «νίκες» αυτές δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οφείλονται και σε όσους επέμειναν να μείνουν στον δρόμο της λογικής και αντιστάθηκαν στην λαίλαπα. Θα έλεγα ότι τα πράγματα σε βάθος χρόνου είναι, τελικώς, συγκρατημένα αισιόδοξα.

Κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να ξεκινήσει ένα διαφωτιστικό κίνημα με διαρκή παρουσία σε όλα τα δυνατά επίπεδα: σχολεία, εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, ομιλίες, ανοικτές συζητήσεις, μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κυρίως όμως με την δημιουργία μιας κίνησης, που θα έχει ως πρώτο βασικό στόχο την ενημέρωση της κοινωνίας για τον αντιδημοκρατικό και καταστρεπτικό ρόλο της Εκκλησίας στην περίοδο του Βυζαντίου και της οθωμανικής δουλείας, αλλά κυρίως στην νεοελληνική ιστορία. Να τονίσει την συνεργασία της Εκκλησίας με κάθε είδους τυραννία (Δικτατορίες Μεταξά και Παπαδόπουλου), με τους βασανιστές της Μακρονήσου, με τις διώξεις κατά των Αριστερών, με τις πραξικοπηματικές επεμβάσεις των ανακτόρων, καθώς επίσης το «Ανάθεμα» κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου, τους αφορισμούς συγγραφέων κ.λπ. Δεύτερος βασικός στόχος θα είναι η ενημέρωση του κόσμου για τον χωρισμό κράτους και εκκλησίας. Θα εξηγεί με επιχειρήματα και νηφαλιότητα τι σημαίνει ο χωρισμός αυτός από άποψη πολιτική, πολιτειακή, οικονομική και ιδεολογική και γιατί πρέπει να γίνει. Και θα διαβεβαιώνει με τρόπο πειστικό ότι ο διαχωρισμός είναι επωφελής για την κοινωνία και δεν θα έχει επιπτώσεις στη θρησκευτική πίστη των ανθρώπων μέσα σε συνταγματικό πλαίσιο ανεξιθρησκίας. Οι εξηγήσεις αυτές δεν έχουν δοθεί ποτέ μέχρι σήμερα ούτε από το φιλελεύθερο Κέντρο ούτε από την ανίκανη και ψοφοδεή Αριστερά. Κάποτε επί τέλους πρέπει να γίνουν σοβαρές προσπάθειες που να αποτελέσουν εφαλτήριο για συγκεκριμένη θεσμική και συνταγματική αλλαγή. Η συγκυρία είναι πιο ευνοϊκή και από το 1828 και από την χαμένη ευκαιρία του 1974.