Γιώργος Ν. Οικονόμου: ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

Από το βιβλίο του

Γιώργου Ν. Οικονόμου

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΞΑΝΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Athens School, Αθήνα 2021

Για μια πολιτική κίνηση

Όπως έγινε εμφανές από τις προηγούμενες αναλύσεις, το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας και το νόημα της πολιτικής που αναδείχθηκαν κυρίως στα μέρη ΙV και V, δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με σχετικούς όρους που χρησιμοποιούνται από μαρξιστές, σοσιαλιστές και κομμουνιστές, από τον Μπούκτσιν, τον Λατούς, τους «κοινοτιστές» και αρκετούς άλλους. Έχουν μεγάλη διαφορά, διαφορά ουσίας, και ανοίγουν έναν άλλο δρόμο. Είναι ένας νέος δρόμος και ένα πλαίσιο για συζήτηση, για περαιτέρω διερεύνηση, συμπλήρωση και πράξη, απαραίτητα για την αναγέννηση της πολιτικής.

Για την επανεπινόηση και την επανεμφάνιση της πολιτικής οι αδιέξοδες πρακτικές και θεωρίες, που εξέτασα στα προηγούμενα, αποτελούν εμπόδια. Θα πρέπει να γίνει απεγκλωβισμός από μία σειρά αντιλήψεων, που συναντώνται σε τοπικά κοινωνικά και οικονομικά εγχειρήματα, σε εναλλακτικούς χώρους που μιλάνε για αντικαπιταλισμό και «μετακαπιταλισμό» και βάζουν σε δεύτερο πλάνο τον πολιτικό μετασχηματισμό και την αλλαγή του πολιτικού συστήματος. Τέτοιες αντιλήψεις είναι ο οικονομισμός, ο οικολογισμός, η απόρριψη της πολιτικής οργάνωσης, η άρνηση των στρατηγικών ζητημάτων, η παραμέληση των θεσμικών αλλαγών, η φετιχοποίηση του κοινωνικού και του οικονομικού εις βάρος του πολιτικού, η ικανοποίηση με τις οριζόντιες διαδικασίες, με την συναίνεση και την ομοφωνία, οι «αντιδομές», οι «αντιθεσμοί», οι «δομές αντεξουσίας», ο ακτιβισμός, ο αυθορμητισμός του «εδώ και τώρα» εις βάρος του πολιτικού στοχασμού και της σοβαρής πολιτικής δράσης. Όλα αυτά εκτρέπουν από τους πολιτικούς στόχους, από τα καίρια θεσμικά ζητήματα και συντελούν στην απουσία πολιτικής. Αν ληφθεί υπ’ όψιν και η α-πολιτικοποίηση που προέρχεται και επιβάλλεται από το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας, τότε η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη.

Πρέπει να σκεφθούμε την άμεση δημοκρατία ως ένα σκοπό σε μία πορεία στην κεντρική πολιτική σκηνή, σε μία πορεία στόχων, θεσμικών αλλαγών και όχι ως μία πράξη εφ’ άπαξ. Χρειάζεται να απαλλαγούμε από την παλαιά αριστερή ολέθρια και αδιέξοδη προκατάληψη ότι πρέπει να υπάρξει επανάσταση για την κατάκτηση της εξουσίας, για μια ριζική και ολική τομή. Τα ιστορικά προηγούμενα είναι χρήσιμα. Ο αθηναϊκός δήμος δεν θεσμοθέτησε άπαξ δια παντός, αλλά πολλές φορές. Κάθε φορά αποκτούσε γνώση και πείρα, εκπαιδευόμενος μέσω της συμμετοχής του στους θεσμούς και στην εξουσία, συνειδητοποιούσε την εκάστοτε κατάσταση, διεμόρφωνε αντίληψη για τις δυνατότητές του, ώστε να προχωρήσει στην επόμενη αλλαγή. Ήξερε πολύ καλά μία βασική πολιτική αλήθεια: πως οι θεσμικές αλλαγές δεν συμβαίνουν εν μέσω κοινωνικού και πολιτισμικού κενού (in nihilo και cum nihilo)^. πρέπει να έχουν κοινωνικό υπόστρωμα και πολιτισμική υποστήριξη, άρα κοινωνική συνειδητοποίηση και δημοκρατική κουλτούρα, δεν αρκεί μόνο η πολιτική βούληση.

Έτσι προκύπτει η ανάγκη για δημοκρατική (αυτο)εκπαίδευση του κοινωνικού πλήθους. Εδώ βρίσκεται και η ανάγκη για συζήτηση και διευκρίνιση σε μία σειρά εννοιών, όρων, ιστορικών συμβάντων και πρακτικών. Ανάγκη για κριτική στις κυρίαρχες σημασίες του ολιγαρχικού και κομματοκρατικού συστήματος, που λεηλατούν, αλλοτριώνουν και υποτάσσουν τα άτομα στο σύστημα. Μιλώντας στο παρόν πόνημα αρκετές φορές για «κοινωνία», για «κοινωνικό πλήθος», δεν εννοώ μία ιδεατή κοινωνία, ένα ιδεατό εξιδανικευμένο πλήθος που εξεγείρεται όταν υπάρχει αδικία, που κάνει τα πάντα καλά, που έχει μόνο αρετές. Δεν εξιδανικεύω, αντιθέτως νομίζω ότι η κατάσταση και η ποιότητα, όσον αφορά την διάθεση και την πολιτική συνείδηση των κοινωνικών συνόλων, βρίσκονται σε πολύ άσχημο επίπεδο. Ειδικώς για την νεοελληνική κοινωνία η κατάσταση είναι απελπιστική και πολύ ανησυχητική. Γι’ αυτό ακριβώς χρειάζεται ένας σύγχρονος Διαφωτισμός και μια πολιτική δράση.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι η επανεμφάνιση της πολιτικής. Όμως την πολιτική δεν μπορεί να μας την υπαγορεύσει και να μας τη διδάξει κανείς, κανένα βιβλίο, καμία θεωρία, κανείς φιλόσοφος, ούτε η Άρεντ ούτε ο Καστοριάδης. Οι σπουδαίοι θεωρητικοί μπορούν να ξεκαθαρίσουν το τοπίο από συγχύσεις και νεφώσεις, να διαυγάσουν τις έννοιες και τα ιστορικά πολιτικά συμβάντα, να δείξουν έναν δρόμο. Όλα τα υπόλοιπα, η πράξη και η δράση ανήκουν στα δρώντα υποκείμενα, στο κοινωνικό πλήθος. Είναι ευθύνη και πρωτοβουλία δική μας, αποκλειστική δική μας υπόθεση, εξαρτώμενη από την δράση μας και την άμεση ψυχοσωματική μας επένδυση. Η πολιτική είναι πράξη και κυρίως γίνεται από νέους. Έχει οπωσδήποτε κάποια σχέση με το παρελθόν, αλλά συνιστά, και αυτό είναι το σημαντικό, και μία αρχή, σχεδόν από το μηδέν, που εμπεριέχει το άγνωστο και το διακύβευμα με μόνη εγγύηση την εγρήγορση και την ικανότητα των δρώντων υποκειμένων. Είναι ρήξη με το παρελθόν εν τινι μέτρω και πορεία προς έναν νέο δρόμο που εν πολλοίς ανοίγεται ταυτοχρόνως με την έναρξη της κινητοποίησης. Όμως βασικό στοιχείο για την πορεία αποτελεί η ενσωμάτωση της πείρας του παρελθόντος.

Στη βάση αυτή είναι απαραίτητο κάτι να γίνει και όχι να περιμένουμε την έλευση του πολιτικού συμβάντος, την κινητοποίηση της κοινωνίας και τότε να δραστηριοποιηθούμε - σαν τους χριστιανούς που περιμένουν το Πάσχα ή τη «Δευτέρα Παρουσία». Η στάση αυτή είναι πολιτική μοιρολατρία, οππορτουνισμός και παθητική αναμονή. Ανάμεσα στα δύο άκρα, σε γραφειοκρατικό κομματισμό και αυθορμητισμό, ανάμεσα σε αυταρχικό λενινισμό και κοινωνικό αυτοματισμό υπάρχει και τρίτος δρόμος, έστω μονοπάτι που έχει σκεπασθεί από τα αγριόχορτα των δύο άκρων. Πρέπει να το δημιουργήσουμε, αυτό είναι βασικό για την επανεπινόηση της πολιτικής. Η απάντηση στην κομματική γραφειοκρατική οργάνωση (λενινιστική) δεν είναι η απουσία οιασδήποτε οργάνωσης, δεν είναι ο ακτιβισμός, η εγκατάλειψη στην τύχη και στο αυθόρμητο. Ένας βασικός λόγος είναι ότι το σύστημα και οι δυνάμεις που το στηρίζουν και το υποστηρίζουν οργανώνονται ποικιλοτρόπως και αδιαλείπτως (κόμματα, κράτος, ΜΜΕ, Εκκλησία, οικονομική ελίτ, διανοούμενοι και άλλοι μηχανισμοί), άρα είναι μεγάλη έλλειψη να υπάρχει από τις αντίπαλες δυνάμεις αδιαφορία, ολιγωρία ή υποκατάστατα. Είναι απαραίτητη η αυτο-οργάνωση, η πολιτική παρουσία, οι οργανωμένες παρεμβάσεις, η στρατηγική, η τακτική για την δράση. Οργάνωση δεν σημαίνει αναγκαστικώς κόμμα, γραφειοκρατία και ιεραρχία. Το να μην οργανώνεσαι και να μη δρας πολιτικά από φόβο μήπως καταλήξεις σε γραφειοκρατία, είναι σαν να αρνείσαι να σκεφθείς από φόβο μήπως κάνεις λάθος.

Για να γίνει η πορεία των θεσμικών αλλαγών χρειάζεται πολιτική δράση, ρητή και σαφής. Η δράση αυτή θα είναι αναγκαστικώς συλλογική. Χρειάζεται συνεπώς μια πολιτική συλλογικότητα που να αγωνίζεται και να δρα για τις απαιτούμενες θεσμικές αλλαγές. Χρειάζονται συγκεκριμένες θέσεις, τοποθετήσεις και δράσεις. Τα κινήματα των πλατειών μετά από τα αντι-παγκοσμιοποιητικά φόρα έδειξαν τις αδυναμίες σε αυτόν τον τομέα. Χωρίς κάποια οργάνωση και κάποια στρατηγική δεν μπορεί να γίνει κάτι ουσιαστικό και αποτελεσματικό. Χρειάζονται ουσιαστικές πολιτικές πρωτοβουλίες.

Είναι εμφανής λοιπόν η ανάγκη για μία κίνηση, όχι κόμμα, η οποία θα αποτελέσει έναν πόλο με βάση τις ιδέες και τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας και της αυτονομίας – τονίζω τις ιδέες της δημοκρατίας και της αυτονομίας και όχι προτάγματα, διότι, όπως ανέφερα, αυτά δεν υπάρχουν, αντιθέτως είναι τα ζητούμενα και τα επιδιωκόμενα. Ακριβώς ο πόλος αυτός θα είναι μοχλός για τη δημιουργία ενός κινήματος που θα επαναφέρει το πρόταγμα στο προσκήνιο, θα συντελέσει στην ανάδυσή του, για να επιδιώξει θεσμικές αλλαγές που οδηγούν στην επίτευξη δημοκρατικών κατακτήσεων. Πρέπει λοιπόν να υπάρξει μία κίνηση της οποίας ο χαρακτήρας και ο σκοπός να είναι πολιτικοί, καθαροί, όχι ανάμεικτοι με νεφελώδη αριστερά, σοσιαλιστικά, ελευθεριακά, αντιεξουσιαστικά, κομμουναλιστικά, «μετακαπιταλιστικά», απομεγεθυνσιακά, «κοινοτιστικά» ιδεολογήματα. Ο σκοπός πρέπει να είναι η άμεση δημοκρατία ως πολίτευμα που έχει αρχές, σημασίες, αξίες, θεσμούς και μορφή διακυβέρνησης.

Φυσικά χρειάζεται η κίνηση να έχει παρουσία στο κεντρικό πολιτικό πεδίο και όχι μόνο στην περιφέρεια και στα τοπικά ζητήματα. Μπορεί να υπάρχει η ανάγκη ή η θέληση για τη δημιουργία τοπικών πρωτοβουλιών και κινήσεων που θα δραστηριοποιηθούν στην επαρχία, στις πόλεις και στους δήμους για να θέσουν και να διεκδικήσουν αλλαγές στα ουσιαστικά προβλήματα της καθημερινότητας και της ποιότητας ζωής: συγκοινωνίες, ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορύπανση, στέγαση, αστικό τοπίο, χώροι αναψυχής και συγκέντρωσης, ποικίλα οικολογικά ζητήματα. Υπάρχει επίσης η ανάγκη δραστηριοποίησης κατά του φασισμού, του ρατσισμού και του εθνικισμού, για τα ζητήματα του προσφυγικού-μεταναστευτικού. Αυτά όμως δεν θα είναι καλό να αποπροσανατολίζουν από το κεντρικό ζήτημα, να έχουν συνείδηση της μερικότητάς τους και της αποσπασματικότητάς τους, να συντονισθούν υπό την αιγίδα ενός κοινού στόχου για κεντρικές θεσμικές αλλαγές, προτάσσοντας τις αρχές και τις αξίες της άμεσης δημοκρατίας, τη συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων, στην εξουσία.

Ακριβώς, η δημιουργία μιας πολιτικής κίνησης, ενός πολιτικού σχήματος, θα έχει ως αντικείμενο την παρουσία στην κεντρική πολιτική σκηνή με παρεμβάσεις, δράσεις, συγκεντρώσεις, ομιλίες, θεωρητική επεξεργασία. Θα είναι ανεξάρτητη και αυτόνομη από όλα τα κόμματα, θα στηρίζεται στις αρχές της άμεσης δημοκρατίας, της ισότιμης συμμετοχής, της κυριαρχίας των γενικών συνελεύσεων και της αντιγραφειοκρατικής δομής, με πλήρη διαφάνεια και έλεγχο, με αιρετά και κληρωτά εκτελεστικά όργανα, ανακλητά ανά πάσα στιγμή. Η κίνηση αυτή θα είναι ο κοινός χώρος στον οποίο θα συγκεντρώνονται τα άτομα και θα εκφράζονται όλες οι απόψεις, αναζητώντας τον κοινό παρονομαστή, που θα αποτελέσει τη βάση για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, όπως αυτών που ανέφερα εδώ ή άλλων και θα εκφρασθούν σε μία κοινή προσπάθεια. Χωρίς συντονισμό και κάποια υποτυπώδη οργάνωση, χωρίς συγκεκριμενοποίηση των θεσμικών αλλαγών και των στόχων και χωρίς προσπάθεια για την επίτευξή τους δεν μπορεί να γίνει τίποτα ουσιαστικό και αποτελεσματικό. Ιδιαιτέρως σήμερα μετά την πανδημία οι αλλαγές αυτές είναι στην κυριολεξία ζήτημα ζωής ή θανάτου, διότι αφορούν κυρίως την δημόσια υγεία και την απαλλαγή των ανθρώπων από την ανασφάλεια και τον φόβο, την έξοδο από τον ατομικισμό, την ιδιώτευση και την δυσπιστία στους άλλους που τόσο επιδεινώθηκαν με την πανδημία.

Τα ερωτήματα που πρέπει να συζητηθούν είναι: Ποιοι θεσμοί πρέπει να αλλάξουν και από ποιους θα αντικατασταθούν; Ποιους θεσμούς χρειαζόμαστε; Ποιο θα είναι το περιεχόμενο των θεσμών; Ποιους συγκεκριμένους θεσμούς θα πρέπει να έχει ως στόχους η πολιτική δράση; Ποιοι έχουν προτεραιότητα; Ποιοι είναι πραγματοποιήσιμοι και όχι απλώς διακαείς πόθοι; Ο προσδιορισμός του περιεχομένου και της αξίας είναι πολύ σημαντικός, διότι όταν δε υπάρχει ηθικό και πολιτικό περιεχόμενο εκμηδενίζεται κάθε διαφορά και κάθε κριτική απόσταση ανάμεσα στο θεσμίζον και στο θεσμισμένο με αποτέλεσμα το Δέον να ανάγεται στο Είναι. Στην περίπτωση αυτή δεν έχει νόημα οποιαδήποτε πολιτική δράση αφού εξαϋλώνεται το Δέον.

Η κίνηση θα έχει ως σκοπό τη διάδοση των αρχών, των ιδεών και πρακτικών της άμεσης δημοκρατίας, με όλους τους τρόπους που θα κριθούν πρόσφοροι από τις γενικές συνελεύσεις και απώτερο στόχο να συμβάλλει στη δημιουργία του πολιτικού-πολιτισμικού κινήματος για τις απαιτούμενες αλλαγές. Πρέπει οι ιδέες της άμεσης δημοκρατίας να διαδοθούν σε όσον το δυνατόν ευρύτερα στρώματα και να βρουν μία μόνιμη έκφραση στον κεντρικό πολιτικό χώρο, από τον οποίο μέχρι στιγμής απουσιάζουν. Οι ιδέες, όπως και οι μηχανές, δεν έχουν καμία αξία αν δεν μπουν σε κίνηση. Αυτές συντελούν στην διαμόρφωση συνειδήσεων και βουλήσεων για πράξη. Αρκετοί στοχαστές τόνισαν την δύναμη των ιδεών, ήδη από τον Μαρξ. Δεν μπορεί να γίνουν σημαντικά πολιτικά βήματα χωρίς προηγούμενη προώθηση των ιδεών. Όπου δεν υπάρχουν οι ιδέες της άμεσης δημοκρατίας υπάρχουν οι ιδέες της ολιγαρχίας και του κομφουζιονισμού, όπου δεν υπάρχουμε εμείς υπάρχουν οι άλλοι.

Αρκετές συγχύσεις και πλήγματα έχουν επιφέρει οι ποικιλώνυμοι αντίπαλοι και εχθροί της στην ιδέα της άμεσης δημοκρατίας. Ας αποφύγουμε τις νεότερες συγχύσεις, τους περισπασμούς και τους αποπροσανατολισμούς που προέρχονται από φίλιες δυνάμεις. Χρειάζονται, δηλαδή, καθαροί στόχοι, σταθερός και σαφής προσανατολισμός για θεσμικές αλλαγές, που θα επιτρέπουν αποδυνάμωση του εξουσιαστικού συστήματος των κομμάτων, αφαίρεση εξουσιών από τους πυλώνες του και συμμετοχή της κοινωνίας στην λήψη των αποφάσεων και στη θέσπιση των νόμων. Αν θέλουμε να απευθυνθούμε σε ευρύτερα στρώματα – και πρέπει να το κάνουμε - χρειάζονται πέντε ή έξι συγκεκριμένες προτάσεις που να τεθούν ως άξονας ενός κινήματος, ως αφετηρία για την ανάδυση ενός κινήματος για τη δημοκρατία.[1]

Ο σκοπός που τέθηκε το καλοκαίρι 2011 στις πλατείες, όχι μόνο στην Ελλάδα, ήταν, εκτός από τη διαμαρτυρία κατά της λιτότητας, η άμεση δημοκρατία («Να πάρουμε τη ζωή στα χέρια μας», «Άμεση δημοκρατία τώρα»). Εφ’ όσον κινήσεις, εγχειρήματα και άτομα μιλάνε για άμεση δημοκρατία και επιθυμούν την άμεση δημοκρατία, το καλύτερο θα ήταν να ξεκαθαρίσουν τι σημαίνει άμεση δημοκρατία ως πολίτευμα και να συντονισθούν σε μία κοινή προσπάθεια. Να γίνει κοινός παρονομαστής ο σκοπός αυτός, με συγκεκριμένους στόχους θεσμικών αλλαγών. Μια πολιτική δημοκρατική κίνηση δεν χρειάζεται να επιβαρύνεται με νεφελώδεις έννοιες και αμφιλεγόμενους όρους που ακούγονται τελευταίως και δημιουργούν συγχύσεις. Πρέπει να επιλέξουμε: Άμεση δημοκρατία ως σκοπό και ως πολίτευμα.