[Δημοσιεύθηκε
στην Εφημερίδα των Συντακτών, 23
Αυγούστου 2019]
Γιώργος
Ν. Οικονόμου
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας
Ο
ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤ
Για το βιβλίο του Μαρκ Φερρό
Από
τα σοβιέτ στον γραφειοκρατικό κομμουνισμό
Οι
μηχανισμοί μιας ανατροπής
Μτφρ. Β. Τομανάς, Νησίδες, Σκόπελος, 1999
Σε αυτό το σημαντικό βιβλίο ο γάλλος
ιστορικός Marc
Ferro
εξετάζει
την πορεία των σοβιέτ (συμβουλίων) στη Ρωσία του 1917, τον τρόπο συγκρότησης,
οργάνωσης και λειτουργίας τους μέσα στα κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια της
εποχής, βασιζόμενος σε πολλά ιστορικά ντοκουμέντα. Έτσι βοηθά να καταλάβουμε
την αλήθεια και να απεγκλωβισθούμε από τα ψεύδη που χάλκευσε η λενινιστική
προπαγάνδα και η κομμουνιστική ορθοδοξία.
Τα σοβιέτ πριν από το 1905 ήταν δημιούργημα των
εργατών, οι οποίοι εξέλεγαν μία επιτροπή ή ένα συμβούλιο για να διαπραγματευθεί
με την εργοδοσία ή το κράτος. Ήταν αυτόνομα σε σχέση με τα κόμματα και τις πολιτικές
οργανώσεις και εξέφραζαν είτε τις διεκδικήσεις των εργατών σε μια απεργία είτε το σύνολο των προβλημάτων τους. Με την αιματηρή
κατάπνιξη της επανάστασης από το τσαρικό καθεστώς περιέπεσαν σχεδόν σε ανυπαρξία. Μετά την νικηφόρα επανάσταση του Φεβρουαρίου
1917 τα σοβιέτ επανασυγκροτήθηκαν, όμως είχαν πια άλλο χαρακτήρα. Δεν προήλθαν
από απεργία, αλλά από κάποια μεμονωμένα άτομα που βγήκαν από τις φυλακές.
Ο τρόπος λειτουργίας τους ήταν ο εξής: οι
πρωτοβάθμιες οργανώσεις εξέλεγαν αντιπροσώπους για το σοβιέτ (το
δευτεροβάθμιο όργανο, λ.χ. το σοβιέτ των αντιπροσώπων της Πετρούπολης) και
αυτοί με τη σειρά τους εξέλεγαν την Εκτελεστική Επιτροπή (τριτοβάθμιο όργανο)
στην οποία διορίζονταν και μέλη των κομμάτων και είχε την ουσιαστική εξουσία. Όπως
γράφει ο Marc
Ferro,
το σοβιέτ «αποτελούσε, ουσιαστικά, το πρώτο μπόλιασμα μιας οργάνωσης πάνω σε
μία άλλη: των κομμάτων πάνω στις αμιγώς εργατικές ομάδες».
Από την αρχή, δηλαδή, τα σοβιέτ των εργατών αντιπροσώπων
(αργότερα έγιναν: εργατών, στρατιωτών, αγροτών) είχαν αποδεχθεί τον κυρίαρχο
ρόλο των κομμάτων και είχαν εκχωρήσει την εξουσία τους σε αυτά και στις
συνδικαλιστικές οργανώσεις. Πράγματι, στην εκλεγμένη οκταμελή εκτελεστική
επιτροπή του σοβιέτ της Πετρούπολης, μετά τον Φεβρουάριο 1917, συμμετείχαν επί
πλέον και δύο διορισμένοι αντιπρόσωποι από κάθε σοσιαλιστικό κόμμα, από τα
συνδικάτα και το συνεταιριστικό κίνημα, οπότε τα μέλη της επιτροπής έφθασαν τα εικοσιοκτώ![1] Αυτό
έγινε με απόφαση της συνέλευσης του σοβιέτ των αντιπροσώπων, δηλαδή η συνέλευση
εκχωρούσε την εξουσία της ουσιαστικά στα κόμματα και τις συνδικαλιστικές
οργανώσεις, ενώ η ίδια δεν έκανε χρήση της εξουσίας της για άλλα ζητήματα. Έτσι
τα Γραφεία των κομμάτων, των συνδικάτων, των συνεταιριστικών κινήσεων
υποκαθιστούσαν την συνέλευση στην λήψη των αποφάσεων και στην πραγματική
εξουσία.
Αντιθέτως, οι χιλιάδες εργάτες και στρατιώτες, που
έκαναν πραγματικά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, χάθηκαν για πάντα από το
προσκήνιο. Στο εξής θα μιλά και θα αποφασίζει επ’ ονόματί τους η εκτελεστική
επιτροπή με τα διορισμένα μέλη, η οποία κατέληξε να αποτελείται στην
συντριπτική πλειοψηφία της από διανοουμένους. Τον Μάρτιο 1917 σε σύνολο 42
μελών είχε μόνο 7 χειρώνακτες εργάτες! Τα σοβιέτ ελέχονταν εξ ολοκλήρου από αστούς
και μικροαστούς.
Από ό,τι φαίνεται οι οργανώσεις στη βάση δεν
αποφάσιζαν επί συγκεκριμένων ή ειδικών θεμάτων, απλώς εξέλεγαν τους
αντιπροσώπους. Επίσης, η κλήρωση, ο κατ’ εξοχήν δημοκρατικός τρόπος ορισμού
επιτροπών, συμβουλίων, εκτελεστικών οργάνων, απουσίαζε παντελώς. κατά συνέπεια τα κόμματα
επιδίδονταν στην άγρια και συνεχή προσπάθεια να κερδίσουν την πλειοψηφία,
πράγμα που πέτυχαν οι Μπολσεβίκοι τον Σεπτέμβριο 1917, στο σοβιέτ της
Πετρούπολης (και της Μόσχας) με πρόεδρο τον Τρότσκυ, εμφορούμενο από αυταρχικές
και αντιδημοκρατικές απόψεις. Έκτοτε το σοβιέτ του Πέτρογραντ, όπως και τα άλλα
σοβιέτ, θα υποστήριζε εκ των υστέρων τις αποφάσεις και τις πρακτικές των
Μπολσεβίκων. Όταν κάποιο σοβιέτ δεν συμφωνούσε, αναγκαζόταν να το κάνει δια της
βίας, όπως έγινε λ.χ. με το σοβιέτ των αντιπροσώπων της Λούγκα, που την
πλειοψηφία του αποτελούσαν εσέροι και μενσεβίκοι και αποδοκίμασε την κατάληψη
της εξουσίας από τους μπολσεβίκους τον Οκτώβριο 1917. Ο Λένιν οργάνωσε στρατιωτική
επιχείρηση εναντίον του!
Μετά την διάλυση των κομμάτων το 1918 από τον
Λένιν, οι μπολσεβίκοι ήταν η μόνη δύναμη και κατάφεραν την μπολσεβικοποίηση των
σοβιέτ, τα οποία χρησιμοποιούσαν ως εκτελεστικά όργανα για να επικυρώνουν τις
αποφάσεις του κόμματος και της κυβέρνησης. Τα σοβιέτ έχασαν την αυτονομία τους,
ως ανεξάρτητα όργανα της βάσης. Το δε σοβιέτ της Πετρούπολης βαθμιαίως έχασε
την επαφή του με την κοινωνία και οι γενικές συνελεύσεις γίνονταν όλο και πιο
σπάνιες.
Στις εκτελεστικές επιτροπές των σοβιέτ αρκετές
φορές ορίζονταν από τα ήδη υπάρχοντα μέλη και άλλα, λόγω μη ειδικών γνώσεων των
ήδη εκλεγμένων, δηλαδή διορίζονταν εμπειρογνώμονες, ειδικοί σε διάφορα
ζητήματα. Σε κάθε σοβιέτ ορίζονταν επί μέρους τομείς μόνο από την εκτελεστική
επιτροπή: τομείς εφοδιασμού, εμπορίου, εκπαίδευσης, γεωργίας, οικονομικών. Όλη η
εξουσία συγκεντρώνονταν στις εκτελεστικές επιτροπές, τα μέλη των οποίων ήταν
υπόλογα στην ολομέλεια, υποχρεωμένα να λογοδοτούν σε τακτά χρονικά διαστήματα
και ορίζονταν κατά κανόνα με βάση το ποσοστό των πολιτικών ομάδων και
σπανιότερα με βάση την εκπροσώπηση των τάξεων.
Όπως συνάγεται από τα παραπάνω, τα σοβιέτ δεν ήταν
καθόλου μορφές άμεσης δημοκρατίας. Για το Τρίτο Πανρωσικό συνέδριο των σοβιέτ
(1918) υπάρχει η πολύτιμη μαρτυρία του Georges Gurvich, που έκανε επιτόπια
έρευνα και διαπίστωσε πως μόνο στην Κροστάνδη λειτουργούσαν πραγματικά
δημοκρατικά οι θεσμοί.
Είναι όντως αποκαλυπτική και συγκλονιστική η
μελέτη του Μαρκ Φερρό. Αναδεικνύει την παθητικότητα της βάσης και των σοβιέτ
απέναντι στις επιδιώξεις επιβολής και τις επιθετικές στρατηγικές των κομμάτων,
ιδίως των μπολσεβίκων. Έτσι, η μπολσεβικοποίηση και η γραφειοκρατικοποίησή τους
ήταν αναμενόμενες, αφού οι Λένιν, Τρότσκι είχαν φροντίσει να εξαλείψουν
οποιαδήποτε διαφορετική άποψη, να κλείσουν όλες τις εφημερίδες, να διώκουν τους
μη μπολσεβίκους, να επιβάλουν μία μονοκομματική δικτατορία. Χωρίς ελεύθερο
διάλογο, χωρίς συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις των αντιπάλων αντιλήψεων πεθαίνει
οποιαδήποτε πολιτική κοινωνία, όπως είχε δει και προβλέψει η Ρόζα Λούξεμπουργκ
το 1918. Τα ίδια έγραψαν και οι Σερζ, Κάουτσκι, Γκόλντμαν, Μπλούμ, Πάνεκουκ, Γκόρκι,
Κροπότκιν, Βόλιν, Μάρτοφ, Πλεχάνωφ. Τελικώς οι μπολσεβίκοι κατέστειλαν κάθε αυτόνομη
δραστηριότητα του κοινωνικού πλήθους, καταργώντας όχι μόνο την αντιπροσώπευση
με την διάλυση της Συντακτικής αλλά και την άμεση δημοκρατία. Με αυτές τις
προϋποθέσεις ήταν μαθηματικώς βέβαιο πως η Ρωσία του Λένιν, του Τρότσκι και των
μπολσεβίκων θα έφτανε στον ολοκληρωτισμό. Αυτήν την πολύπτυχη πορεία περιγράφει
με αδιάσειστα στοιχεία ο Φερρό. Ο σταλινισμός ήταν το ανώτατο στάδιο του
λενινισμού.
[1] Τα κόμματα ήταν: Μενσεβίκοι,
Μπολσεβίκοι, Εσέροι, Μπούντ, Τρουντόβικοι, Σοσιαλιστές-ποπουλιστές,
Πανσυνοικιακοί, Λεττονοί σοσιαλδημοκράτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου