[Δημοσιεύθηκε
στην Εφημερίδα των Συντακτών, 24
Δεκεμβρίου 2019]
Γιώργος
Ν. Οικονόμου
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας
ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟΥΣ «ΚΟΙΝΟΤΙΣΤΕΣ»
Η αποτυχία του πολιτικού συστήματος
που οδήγησε στην χρεοκοπία επιβάλλει εκ των πραγμάτων την αναζήτηση για μία
άλλη πολιτική οδό, μία άλλη πολιτική κίνηση με στόχο τον εκδημοκρατισμό του ολιγαρχικού
πολιτεύματος. Όμως για να ευδοκιμήσει μία τέτοια κίνηση θα πρέπει να έχει σαφές
περίγραμμα, σαφή χαρακτήρα, σαφείς στόχους και σκοπούς. Στην κατεύθυνση αυτή
είναι απαραίτητο να διασαφηνισθούν έννοιες και όροι, να αποφευχθούν συγχύσεις
και παρεξηγήσεις. Ένας όρος που χρησιμοποιείται τελευταίως είναι ο «κοινοτισμός»
και δημιουργεί συγχύσεις όταν συνδέεται με την άμεση δημοκρατία. Κατ’ αρχάς, ο
όρος «κοινότητα» είναι γενικής χρήσεως και μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε, μία
συνεύρεση ατόμων, ένα χωριό, μία οικολογική ή κοινοβιακή προσπάθεια, μία
οποιαδήποτε συλλογικότητα, (εβραϊκή κοινότητα, ευρωπαϊκή κοινότητα,
πανεπιστημιακή κοινότητα)– με άλλα λόγια δεν έχει κάποιο πολιτικό νόημα και
περιεχόμενο.
Από την άλλη, ο όρος «κοινοτισμός»
είναι βεβαρυμένος με πολλές ασάφειες και ιδεολογικές επιχωματώσεις, λόγω της
χρήσης και κατάχρησης που υπέστη από ποικίλους εθνικιστές, ελληνοκεντρικούς,
νεοορθόδοξους και βυζαντινόφιλους που βλέπουν παντού «κοινότητες» - στην αρχαία
Ελλάδα, στην ελληνιστική εποχή, στο
Βυζάντιο, στην Τουρκοκρατία, στην μετεπαναστατική Ελλάδα. Οι αριστεροί από την
πλευρά τους επικεντρώνονται στην επικράτεια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή! Η
αλήθεια είναι πως ό,τι και να υπήρξε στις περιπτώσεις αυτές δεν είχε καμία
σχέση με την άμεση δημοκρατία, ούτε ως θεωρία ούτε ως πρόταγμα ούτε ως
πολίτευμα. Το να βρίσκει κανείς
δημοκρατικές ιδέες και πρακτικές σε αυταρχικές καταστάσεις, σε
ετερόνομες θεσμίσεις και γραφειοκρατικές οργανώσεις, αν δεν οφείλεται σε
άγνοια, είναι λανθασμένο ιδεολόγημα.
Οι λανθασμένες απόψεις έχουν πηγή τους
πρώτους νεοέλληνες «κοινοτιστές», τους οποίους επικαλούνται οι σύγχρονοι
«κοινοτιστές». Παράδειγμα ο Κώστας
Καραβίδας, ο οποίος με ελληνοκεντρικά παραληρήματα, προβαίνει σε μεγάλες
διαστρεβλώσεις, θεωρώντας τον κοινοτισμό «ως το κύριον στοιχείον του ειδικής
μορφής αρχαίου ελληνικού πολιτισμού»(!), που «επεκράτησεν, ως τάσις
τουλάχιστον, εις όλον τον τότε γνωστόν κόσμον»! Και συνεχίζει απτόητος ο
Καραβίδας: «Τα θέατρα και τα στάδια και τα γυμναστήρια και τα ελληνιστικά ήθη
και έθιμα και εν μια λέξει όλο το πλήθος των πόλεων που εστόλισαν την Ασίαν
ολόκληρον μετά τον Αλέξανδρον δεν ήσαν έργα του κοινοτικού πνεύματος;»! Με άλλα
λόγια ο Αλέξανδρος και οι ελληνιστικοί μονάρχες εμφορούνταν από το κοινοτικό
πνεύμα! Σε αυτούς τους παραλογισμούς οδηγεί η ακαθόριστη έννοια του «κοινοτισμού»
εν συνδυασμώ με τον ελληνοκεντρισμό. Γενικώς υπάρχουν πολλά παραληρήματα και
ανακρίβειες στους νεοέλληνες «κοινοτιστές».
Πάντως, η αθηναϊκή άμεση δημοκρατία
δεν ήταν «κοινοτισμός», δεν ανήκει σε καμία κοινοτιστική ιδεολογία, όπως
πιστεύουν και γράφουν οι «κοινοτιστές». Όλες οι γραμματειακές πηγές, τα
πολιτικά και φιλοσοφικά κείμενα κάνουν λόγο για πόλιν, πολίτευμα και πολιτεία,
ποτέ για κοινότητα με την ιδεολογική έννοια των «κοινοτιστών». Ήταν ένα
πολίτευμα με βασικές αρχές, θεσμούς, αξίες και διακυβέρνηση από τον ίδιο των
δήμο, και διαφοροποιούνταν απολύτως από τα άλλα πολιτεύματα της ολιγαρχίας, της
αριστοκρατίας, της βασιλείας και της τυραννίδος. Η διοικητική οργάνωσή της ήταν
βασισμένη στους δήμους, από τους
οποίους προέρχονταν με κλήρωση τα
πρόσωπα της εκτελεστικής και της δικαστικής εξουσίας, ενώ η εκκλησία του δήμου
αποτελούμενη από όλους τους πολίτες ασκούσε την κυβερνητική και την νομοθετική
εξουσία. Μπορεί οι «κοινοτιστές» να εντάσσουν την αθηναϊκή δημοκρατία στον «κοινοτισμό»,
για να στηρίξουν και να επιβάλλουν το ιδεολόγημά τους, όμως αυτό είναι μεγάλη
παρεξήγηση και αποτελεί βιασμό των εννοιών.
Γενικώς δεν υπήρξε «αρχαιοελληνικός
κοινοτισμός». Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν «κοινότητες» ή «κοινοτισμό», δεν
είχαν κοινοκτημοσύνη, αυτοδιαχείριση και συνεταιρισμούς. Είχαν πόλεις και
πολιτείες δημοκρατικές, ολιγαρχικές, αριστοκρατικές, τυραννίδες και στη
Μακεδονία μοναρχία. Στις πόλεις υπήρχαν ανταγωνισμοί, κοινωνικές και πολιτικές
συγκρούσεις, άγριες διαμάχες για την εξουσία και κυριαρχούσαν οι ολίγοι
πλούσιοι, οι ευγενείς γαιοκτήμονες ή ο μονάρχης. Εξαίρεση αποτελούσαν οι
ελάχιστες δημοκρατικές πόλεις, στις οποίες κυρίαρχος ήταν ο δήμος, ενώ οι
κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις δεν εξέλιπαν βεβαίως, αλλά επιλύονταν από
όλους τους πολίτες με διαβούλευση στην εκκλησία του δήμου.
Σήμερα με τον όρο «κοινοτισμός» ή
«κοινότητες» εννοούν ότι κάποια κοινωνικά εγχειρήματα, αγροτικά ή αστικά, επιτρέπουν
την από κοινού διαχείριση ορισμένων προϊόντων στην παραγωγή ή στην εμπορία
τους, που ήταν παραπλήσια με τον συνεταιρισμό και την αυτοδιαχείριση. Είναι
ενώσεις παραγωγικές ή απλώς οικονομικές για επιβίωση και επίλυση καθημερινών
κοινωνικών προβλημάτων. Περιπτώσεις τέτοιων εγχειρημάτων συναντώνται μεταξύ
άλλων στις αγροτικές περιοχές της Ρωσίας (Μιρ) και των Βαλκανίων (Ζάντρουγκα) μέχρι
τον 19ο αιώνα, στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, στα Ζαγοροχώρια (18ος
-19ος), σε θρησκευτικά τάγματα, σε μοναστήρια, σε πρωτοχριστιανικά κοινόβια ή στα σύγχρονα
κοινόβια των δεκαετιών ΄60 και ‘70. Ήταν δηλαδή συνεταιριστικές ενώσεις,
τοπικές αυτοδιαχειριστικές πρακτικές ή θρησκευτικές συνομαδώσεις. Δεν ήταν
πολιτικά εγχειρήματα με δημοκρατικά προτάγματα. δεν είχαν θέσει ποτέ προτάσεις για την αλλαγή των θεσμών,
για τον δημοκρατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Άρα, η σύνδεσή τους με την
άμεση δημοκρατία ούτε ιστορικά ούτε θεωρητικά στέκει.
Οι ανιστόρητες και λανθασμένες απόψεις
των «κοινοτιστών» θολώνουν το όραμα για την άμεση δημοκρατία – την δημοκρατία
ως πολιτικό πρόταγμα και πολίτευμα που έχει αναλύσει εξαιρετικά ο Καστοριάδης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου