[Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, 2 Ιανουαρίου 2024]
Γιώργος Ν. Οικονόμου
Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας
ΟΙ ΣΥΓΧΥΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΤΟΥ ANTONIO NEGRI
Ο Antonio Negri (1933-2023) υπήρξε σημαίνουσα προσωπικότητα της μαρξιστικής κομμουνιστικής Αριστεράς απασχολώντας τον διεθνή τύπο με τις πολιτικές και δικαστικές περιπέτειές του και τις ιδέες του. Η μυθιστορηματική ζωή του συμβαδίζει και με τις αλλαγές στις πεποιθήσεις του που συζητήθηκαν αρκετά. Ακόμα και όταν απομακρύνθηκε από τις κομμουνιστικές ουτοπικές ιδέες της νεότητάς του οι ιδέες του παρέμειναν αμφιλεγόμενες. Ιδίως από τις αρχές του 21ου αιώνα όταν μαζί με τον Αμερικανό Michael Hardt κυκλοφόρησαν μια σειρά βιβλίων που φιλοδοξούσαν να αναλύσουν την διεθνή κατάσταση και να προτείνουν λύσεις. Η γενική ανάλυση των λανθασμένων θέσεών τους θα απαιτούσε πολλές σελίδες, εδώ θα αρκεσθώ εν συντομία σε μία βασική, στην σύγχυση περί δημοκρατίας που υπάρχει στους δύο πολυσυζητημένους μαρξιστές.
Παλαιότερα ο Negri εκθείαζε την «ιακωβίνικη» κληρονομιά και την πολιτική του Λένιν, όντας αντικαπιταλιστής, εργατιστής, μαρξιστής και κομμουνιστής – στοιχεία τα οποία τον εμπόδισαν να καταλάβει τι είναι δημοκρατία και να επιδείξει κάποια ευαισθησία γι’ αυτήν.[1] Αργότερα προσπάθησε να ενσωματώσει στη σκέψη του την δημοκρατική ιδέα, χωρίς καμία αναφορά στην πολιτειακή διάστασή της και στην αθηναϊκή δημοκρατία. Έτσι στο βιβλίο τους Πλήθος (2004) οι δύο συγγραφείς, χρησιμοποιούν τον όρο «απόλυτη δημοκρατία», αντλώντας τον από τον Σπινόζα. Μάλιστα, υποστηρίζουν πως υπάρχουν ευοίωνες προοπτικές για τη «δημοκρατία του πλήθους», στην οποία φαίνεται να δίνουν οικονομικό περιεχόμενο. Γράφουν λ.χ. ότι «Με αυτήν την έννοια, η οικονομική και η πολιτική παραγωγή συμπίπτουν, και τα συνεργατικά δίκτυα παραγωγής υποδεικνύουν ένα πλαίσιο για μια νέα θεσμική δομή της κοινωνίας (…) Η δημοκρατία αυτή στην οποία όλοι μας, μέσω της βιοπολιτικής παραγωγής μας, δημιουργούμε και διατηρούμε συνεργατικά την κοινωνία είναι αυτή την οποία ονομάζουμε ‘απόλυτη’».[2] Ζούμε δηλαδή, σύμφωνα με τους Hardt-Negri, σήμερα σε μία «απόλυτη δημοκρατία» – αυτό σημαίνει απόλυτη σύγχυση!
Στο μετέπειτα βιβλίο τους Commonwealth (2009), αναζητούν τις «θεσμικές μορφές μια πιθανής παγκόσμιας δημοκρατίας», και γράφουν: «Μια δημοκρατία του πλήθους είναι νοητή και δυνατή μόνον όταν όλοι μοιράζονται τα κοινά. Με τον όρο ‘κοινά’ εννοούμε, πρώτα απ’ όλα, τον κοινό πλούτο του υλικού κόσμου – τον αέρα, το νερό, τα φρούτα της γης, και όλη την γενναιοδωρία της φύσης…Θεωρούμε επίσης κοινά και πιο σημαντικά τα αποτελέσματα της κοινωνικής παραγωγής τα οποία είναι αναγκαία για κοινωνική αλληλεπίδραση και επί πλέον παραγωγή, όπως γνώσεις, γλώσσες, κώδικες, πληροφορίες, επιρροές κ.λπ».[3] Eίναι έκδηλη στο χωρίο αυτό η διαφοροποίηση από την κλασική δημοκρατία, από τους ορισμούς των αρχαίων και των μετέπειτα φιλοσόφων, από τους ορισμούς της Arendt και του Καστοριάδη, διαφοροποίηση που συγκαλύπτει το πολιτικό νόημα της δημοκρατίας ως πολιτεύματος στο οποίο όλοι συμμετέχουν στην άσκηση της εξουσίας, η οποία ανήκει σε όλους, είναι κοινή. Για τους Hardt-Νegri, η εξουσία δεν ανήκει στα «κοινά» ή δεν είναι το κύριο «κοινό». Το λένε σαφώς: «Το κοινό έρχεται πρώτο, η εξουσία έρχεται δεύτερη».
Να σημειωθεί πως οι δύο συγγραφείς δεν αναφέρουν καθόλου τον Καστοριάδη, τον κατ’ εξοχήν στοχαστή της δημοκρατίας, ο οποίος επανέφερε από το 1980 στη συζήτηση τη δημοκρατία η οποία είχε εξορισθεί από τους φιλελεύθερους και τους μαρξιστές. Όμως καταφεύγουν σε πολλούς άλλους άσχετους συγγραφείς και επί πλέον αποφεύγουν επιμελώς την χρήση του όρου «άμεση δημοκρατία».[4] Επειδή όμως η άμεση δημοκρατία ήλθε στην επικαιρότητα μετά το 2011 με τα κινήματα των πλατειών, οι δύο συγγραφείς δεν έχασαν την ευκαιρία αμέσως να την χρησιμοποιήσουν για δικούς τους σκοπούς, για την αμφιλεγόμενη έννοια «κοινά» και την αόριστη «δημοκρατική κοινωνία», χωρίς καμία απολύτως αναφορά σε δημοκρατικό πολίτευμα.[5] Στο βιβλίο τους Assembly (2017) επαναλαμβάνουν τα ίδια για τα «κοινά» και δίνουν την προτεραιότητα στο κοινωνικό και το οικονομικό, στην οργάνωση της παραγωγής και της αναπαραγωγής του κοινωνικού πλούτου, ανακυκλώνοντας την μαρξική αρχή του κομμουνισμού: «σε όλους σύμφωνα με τις ανάγκες τους». Επί πλέον, αναθέτουν το ζήτημα της πολιτικής τακτικής σε έναν ηγεμόνα, τύπου Μακιαβέλι (σ. 292).
Από την άλλη, ο Negri ταυτίζει την δημοκρατία με τον κομμουνισμό, διαστρεβλώνοντας έτσι το νόημά της. Λέει ότι: «Όταν σήμερα μιλάμε για κομμουνισμό, εννοούμε κατά βάση την ικανότητα, τη δυνατότητα, να οργανωθεί η κοινωνική συνεργασία με τρόπο δημοκρατικό. Τι πάει να πει αυτό; Ότι θα δημιουργούνται θεσμοί. Όχι όμως θεσμοί κυριαρχίας, αλλά θεσμοί που θα παράγονται από τη βάση. Θεσμοί που θα νομιμοποιούνται όχι από το κράτος το ίδιο, αλλά από την άσκηση μιας άμεσης δημοκρατίας, από μια άμεση δυνατότητα συμμετοχής». Αναρωτιέται κανείς, εάν αυτό είναι κομμουνισμός, τότε τι είναι η άμεση δημοκρατία; Φυσικά αυτή δεν είναι κομμουνισμός. Από την άλλη, ως παραδείγματα τέτοιων θεσμών δίνει τα εγχειρήματα στην Νάπολη με την δημοτική διαχείριση του νερού και στην Βαρκελώνη με την δήμαρχο Άντα Κολάου και τις ενέργειές της.[6] Όμως τα εγχειρήματα αυτά όσο σημαντικά και αν είναι, παραμένουν τοπικά και περιφερειακά, χωρίς εμβέλεια στην κεντρική πολιτική σκηνή, δεν θέτουν ως σκοπό το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας. Επί πλέον το πρώτο ούτε καν αυτοδιαχείριση έχει και το δεύτερο στερείται γενικών δημοτικών συνελεύσεων που να λαμβάνουν αποφάσεις. Ο Negri είναι δέσμιος της διαδικασιοκρατίας και του οικονομισμού, παραμένοντας πάντοτε σε σύγχυση, κομμουνιστής και μαρξιστής, έχοντας ελπίδες στην Αριστερά.[7]
[1] Negri, Le pouvoir constituant. Essai sur les alternatives de la monternité (1992), Paris, 1997, σ. 352-385.
[2] Χαρντ-Νέγκρι, Πλήθος. Πόλεμος και δημοκρατία στην εποχή της Αυτοκρατορίας (2004), μτφ. Γ. Καράμπελας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2011., σ. 467-468 και γενικώς σ. 346 κ.ε.
[3] Hardt-Negri, Commonwealth, Harvard University Press, 2009, σ. viii.
[4] Ούτε στα επόμενα έργα τους συζητούν τις πολιτικές απόψεις του Καστοριάδη, παρά μόνο στο Assembly (2017), σ. 235 διαφωνούν με την φιλοσοφική θεωρία του για το φαντασιακό σε πέντε γραμμές. Τον παρερμηνεύουν όμως αφού του αποδίδουν υλιστική αντίληψη, και μάλιστα μαρξιστική, κληρονομημένη από το παρελθόν!
[5] Hardt-Negri, Διακήρυξη, 2012, σ. 135.
[6] Η Αυγή, 29/10/2017.
[7] Η Εφημερίδα των Συντακτών, 17/9/2016, σ. 7.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου