Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου 2020

Ο ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

[Δημοσιεύθηκε στο κυριακάτικο Documento, 20 Σεπτεμβρίου 2020]

 

Γιώργος Ν. Οικονόμου

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, συγγραφέας

 

 

Ο ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΣΤΗΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

(Απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο

της εφημερίδας Documento)

 

7. Στα σχολεία μαθαίναμε (και οι σημερινοί μαθητές εξακολουθούν να μαθαίνουν) ότι στις κρίσιμες ιστορικές περιστάσεις από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έως σήμερα η εκκλησία στάθηκε αρωγός σε κάθε «εθνική» προσπάθεια. Πόσο απέχει από την αλήθεια η συγκεκριμένη διαπίστωση;

 

 Καμία σχέση με την αλήθεια. Η Εκκλησία ως εξουσιαστικός θεσμός στάθηκε πάντοτε στο πλευρό της εκάστοτε εξουσίας, είτε αυτή ήταν ο αυτοκράτωρ της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είτε ο σουλτάνος και ο κοτζάμπασης επί οθωμανικής κυριαρχίας, είτε οι μονάρχες, οι δικτάτορες, η Δεξιά και η ακροδεξιά στο νεοελληνικό κράτος. Με την έννοια αυτή υπήρξε βαθύτατα αντιδημοκρατική και αντιλαϊκή παρά τα κηρύγματα και τις κατηχήσεις. Δεν μπορεί να είναι εθνικό ό,τι είναι αντιλαϊκό και αντιδημοκρατικό. Ένα κλασικό παράδειγμα από την ιστορία: η επίσημη Εκκλησία στράφηκε εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου στην περίοδο του εθνικού Διχασμού και προέβη στο μεσαιωνικής εμπνεύσεως και υλοποιήσεως «ανάθεμα» στο Πεδίο του Άρεως. Ένα άλλο παράδειγμα είναι πρόσφατο: η υποστήριξη μητροπολιτών και ιερέων στους νεοναζιστές, ενώ η επίσημη Εκκλησία τήρησε σιγήν ιχθύος. Η συμπόρευση με του νεοναζιστές δίνει τα πιο άσχημα μηνύματα στην κοινωνία και δη στους νέους ανθρώπους, είναι προτροπή προς την βία και την βαρβαρότητα του φασισμού. Η Εκκλησία ενδιαφερόταν και φρόντιζε μόνο πάντα τα συμφέροντά της, οικονομικά, ιδεολογικά, εξουσιαστικά χωρίς κανέναν ενδοιασμό και όχι για τα λεγόμενα εθνικά συμφέροντα. Είναι βεβαίως στυλοβάτης του εκάστοτε εθνικισμού, ο οποίος καπηλεύεται την ιδέα του έθνους και ουδεμία σχέση έχει με το «εθνικό συμφέρον».

 

8. Όσο η εκκλησία φαίνεται να αντίκειται στους αγώνες του λαού τόσο μεγαλώνει η χορεία των «ηρώων» της (Γεννάδιος, Διονύσιος ο Φιλόσοφος [Σκυλόσοφος], Γρηγόριος Ε΄, Παπαφλέσσας, Χρυσόστομος Σμύρνης, Δαμασκηνός κ.ά.). Γιατί πιστεύετε ότι αυτοί οι «ήρωες» γίνονται αποδεκτοί από την πλειονότητα; 

 

Το θέμα του ήρωα είναι λίγο δύσκολο, διότι ο «ήρωας» επιβάλλεται από την κυρίαρχη ιδεολογία, η οποία κατασκευάζει ήρωες για δική της χρήση. Από την άλλη, ο «ήρωας» είναι ατομική περίπτωση που δεν πρέπει να συγκαλύπτει το γενικό κλίμα. Τέτοια είναι η περίπτωση του Διονυσίου. Μία ηρωική εξαίρεση στην γενικευμένη παθητικότητα και υποταγή της Εκκλησίας στον κατακτητή. Ο Παπαφλέσσας επίσης ήταν μία ηρωική εξαίρεση κληρικού. Φυσικά οι περιπτώσεις αυτές τονίζονται και διαφημίζονται από την επίσημη Εκκλησία για να αντισταθμίσει την δική της συνεργασία με τον κατακτητή. Οι υπόλοιποι (Γεννάδιος κ.λπ) δεν ανήκουν σε αυτό το είδος αλλά αποτελούν κατασκευές για ιδεολογική χρήση και παραμυθία. Δυστυχώς η Εκκλησία στην Ελλάδα είναι πολύ ισχυρή, κράτος εν κράτει, και έχει την δύναμη με τα μέσα που διαθέτει σε όλους τους τομείς να επιβάλλει την άποψή της και την θέλησή της. Η κύρια δύναμή της απορρέει από την συνύπαρξή της με το κράτος και την χρηματοδότησή της από αυτό, δηλαδή από τα χρήματα των φορολογουμένων. Το ζήτημα είναι μέχρι πότε θα γίνεται αυτό. Διότι τα ψεύδη και ο αρνητικός ρόλος της αποκαλύπτονται σιγά-σιγά και όλο και περισσότεροι καταλαβαίνουν την αλήθεια. Νομίζω ότι πρέπει να υπάρξει και μπορεί να υπάρξει ένα ισχυρό κίνημα για τον χωρισμό  Εκκλησίας και κράτους, για να αποδεσμευθούν επί τέλους και η πολιτεία και η κοινωνία από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της και από την απομύζηση δυνάμεων και πλούτου από αυτήν. 

 

9. Πώς αξιολογείτε τη στάση που κράτησε η εκκλησία τόσο στη διάρκεια της οικονομικής όσο και της προσφυγικής και της υγειονομικής κρίσης;

 

Η στάση της Εκκλησίας ήταν επιεικώς απαράδεκτη. Όσον αφορά την υγειονομική κρίση φανέρωσε όλον τον σκοταδισμό της με την μη αποδοχή των επιστημονικών απόψεων, την έλλειψη σεβασμού στους συνανθρώπους μας, την έλλειψη ευθύνης για την υγεία των ανθρώπων. Όλα αυτά οφείλονται όχι μόνο στον σκοταδισμό και την ανευθυνότητά της αλλά και στο οικονομικό συμφέρον, διότι κύρια πηγή του πλούτου της Εκκλησίας  είναι ο οβολός των πιστών που τον προσφέρουν στις λειτουργίες και στις άλλες θρησκευτικές τελετές. Και είναι πολλά τα χρήματα, χωρίς απόδειξη και αφορολόγητα. Και εδώ θα πρέπει να πούμε κάτι που σπανίως λέγεται, και έχει επισταμένως συγκαλυφθεί, ότι η Εκκλησία ανήκει στην οικονομική ελίτ, αφού η ηγεσία της διαχειρίζεται μία μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία - οικόπεδα, διαμερίσματα, κτίρια, επιχειρήσεις, τραπεζικές καταθέσεις, ομόλογα. Συνεπώς αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του καπιταλιστικού συστήματος. Κεφαλαιοκράτης δεν είναι μόνο ο ιδιώτης κάτοχος των μέσων παραγωγής, αλλά και ο διαχειριστής μεγάλης περιουσίας, όπως είναι η Εκκλησία. Έτσι εξηγείται η υποστήριξή της σε όλες τις βασιλικές, δεξιές, δικτατορικές, αυταρχικές και αντισυνταγματικές κυβερνήσεις καθόλη τη διάρκεια της νεοελληνικής ιστορίας.

 

10. Οι περισσότεροι από αυτούς που αναδεικνύουν το γεγονός ότι ο τόπος δεν πέρασε Διαφωτισμό είναι που δεν χάνουν ευκαιρία να τονίσουν τον «εθνοσωτήριο» ρόλο της εκκλησίας. Είναι κι αυτό ένα από θέματα της ιστορικής μας σχιζοφρένειας. Δεν νομίζετε; 

 

Οπωσδήποτε είναι ένδειξη ιστορικής σχιζοφρένειας και δεν είναι η μόνη. Να σημειώσουμε όμως ότι τον 18ο -19ο αιώνα υπήρξε νεοελληνικός Διαφωτισμός, εμπνευσμένος από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, με τον Ρήγα, τον Κοραή και αρκετούς άλλους και με μία σειρά έργων, ανωνύμων συγγραφέων τα περισσότερα, όπως «Ο Ανώνυμος του 1789», «Ελληνική Νομαρχία» κ.ά. Οι Διαφωτιστές αυτοί και τα έργα αυτά έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην αφύπνιση των ραγιάδων και στην δημιουργία του κινήματος για την Επανάσταση. Η Εκκλησία όμως ήταν εναντίον των Διαφωτιστών και του Διαφωτισμού γενικώς και τους κυνήγησε. Μετά όμως την δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους ο Διαφωτισμός και οι Διαφωτιστές όχι μόνο δεν τιμήθηκαν από το κράτος αλλά κυνηγήθηκαν και έτσι δεν ευδοκίμησε μία άλλη φιλελεύθερη και δημοκρατική κουλτούρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο εκπρόσωπος του Διαφωτισμού Θεόφιλος Καΐρης ο οποίος κυνηγημένος από την Εκκλησία και τους κρατικούς φορείς πέθανε στην φυλακή. Όμως το επείγον ζήτημα είναι ότι ακόμη και σήμερα δεν υπάρχει ένα κίνημα Διαφωτισμού που έχει ανάγκη ο τόπος και η κοινωνία για να αφυπνισθεί και να αγωνισθεί εναντίον της βαρβαρότητας που μας κατακλύζει από παντού, κυρίως από τα κυβερνητικά έδρανα.